Ekonomik krizle bir arada işçilerin hayatı da ortasından çıkılmaz bir hal alıyor. Alım gücü düşen işçiler, bu sorunun yanında bir de özlük haklarına yönelik tehditlerle boğuşuyor. Bayanlar ve gençler başta olmak üzere toplumun geniş bölümleri işsizlik sıkıntısıyla karşı karşıya. Resmi sayılara yansıyan datalara göre sermaye kârını her geçen gün artırıyor. Ortaya çıkan tabloyu Devrimci Emekçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Lideri Dilek Çerkezoğlu ile konuştuk.
– Türkiye önemli bir ekonomik kriz yaşıyor, işçiler ekonomik krizden nasıl etkilendi?
Bütün dünyayı tesiri altına alan Covid-19 ile ekonomik ve toplumsal tahribatın tesirini biz epey daha derin yaşadık. Bunun iki sebebi var. Birincisi, salgın mühletince iktidarın siyasetlerinin; emekçileri, emeklileri, dar gelirlileri değil sermayeyi koruyan siyasetler olarak şekillenmesi. İkincisi de bir daha bunun devamı olarak bilhassa bütçeden çalışanlara, işçilere, çalışanlara ayrılan hisse, dünyayla kıyaslandığında bizim bu pandemi sürecini daha derin yaşamamıza sebep oldu. Bir yanı bu, başka yanı da ülkeyi 20 yılı aşkın müddettir yöneten AKP iktidarının iktisat siyasetlerinin tercihlerinin bir kararı olarak yaşadığımız, bilhassa 2018’den bu yana derinleşen bir ekonomik kriz var.
– İktidarın tercihleri işçilere nasıl yansıdı?
Özellikle 2018’den daha sonra derinleşen ekonomik krizin, tabiatıyla ortaya çıkan bir kriz olmadığının altını çizmek lazım. Bu kriz hayli açık bir biçimde iktidarın ekonomik tercihlerinin bir kararı. Türkiye’yi yöneten AKP iktidarı, temel ekonomik rotasını tek bir eksen üzerine kurdu, o da Türk Lirası’nın değersizleştirilmesi ve fiyatların baskılanması. esasen bütün sayılar, yaşadığımız gerçeklik de bize bunu gösteriyor.
Son senelerda ne yaşıyoruz biz? Biz çalışıyoruz, üretiyoruz, Türkiye iktisadı büyüyor. Daima büyüme sayıları açıklanıyor lakin bu büyümeden hissesini alamayan bir işçi sınıflar var. Zenginin daha varlıklı, fakirin ise daha fakir olduğu bir siyasetle karşı karşıyayız. İğniçin ipliğe her şeyde dışa bağımlı bir hale geldik. 2020 yılının ikinci çeyreğinde, işçi sınıfın ürettiği kıymetten aldığı hisse yüzde 36.8 iken 2022 yılının ikinci çeyreğinde bu oran yüzde 25.4’e düştü. Pekala birebir periyotta sermayenin hissesi ne oldu diye baktığımızda görüyoruz ki yüzde 42.8’den yüzde 54’e çıkmış. Bu durum da gösteriyor ki sermaye sınıfı açısından işler çok yolunda gidiyor.
DİSK Genel Lideri Dilek Çerkezoğlu, gazetemiz haber müdürü Can Uğur’un sorularını yanıtladı.
SENDİKA HAKKI ÇİĞNENİYOR
– Emeğe yönelik müdahalelerde işçinin örgütlülüğü nasıl etkileniyor?
Dünyada, kriz periyotlarında personel sınıfının ekmeğini koruyabilmesinin yalnızca bir yolu var; o da emeğin örgütlü olması, sendikalı olması ve sendikal haklarını kullanabilmesi. Türkiye’de personellerin yasal olarak sendikalaşma hakkı var. Fakat hem sendikalaşma konusunda tıpkı vakitte grev ve toplusözleşme hakkı başta olmak üzere sendikal hakların kullanması konusunda büyük mahzurlar var. Patronlar siyasi iktidardan aldığı güçle anayasayı çiğniyorlar. Çalışanları sendikalı oldukları için işten çıkartıyorlar, siyasi iktidar da en yavaşça tabiriyle sessiz kalarak ortak oluyor.
YÖNETMELİK SORUNU
Diğer taraftan mevcut mevzuat, bizim sendikal mevzuatımız personellerin sendikal haklarının ve sendikalaşmalarının önünde pürüzdür. İkili baraj sisteminden sendikalaşmanın önündeki fiili pürüzlere kadar senelerca süren yetki davaları ve itirazlar. Bir işyerinde örgütlendiğiniz, çoğunluğu aldığınız vakit toplu mukavele basamağına geldiğinizde, çabucak patronun itirazları başlar. 7-8 yıl süren davalar var. yıllar daha sonra davayı kazanıyorsunuz, dönüp baktığınızda o fabrikada sendika üyesi emekçi kalmamış olabiliyor. Yani mevzuatın kendisi de tümüyle antidemokratik.
Türkiye’de sendikalı personel sayısı esasen son derece az. Resmi sendikalaşma oranı yüzde 14 lakin kayıt dışı olanlarla bir arada düşündüğümüzde gerçek sendikalaşma oranı yüzde 10. Her 100 çalışandan yalnızca 10’u sendikalı. Ancak toplusözleşme kapsamında sendikal haklarını kullanabilen emekçilerin oranı epey daha düşük. Dünyanın her yerinde bu tablo tam zıddıdır. Dünyanın her yerinde sendikalı olan personel, mevzuatta ve fiiliyatta bir mani olmadığı için aslına bakarsanız toplusözleşme hakkını kullanır. Biz az evvel söylemiş olduğimiz birfazlaca pürüzden dolayı örgütlendiğimizde toplusözleşme yapamıyoruz. Personeller sendikal haklarını kullanamıyor. Ayrıyeten Türkiye’de grev hakkını kullanmak fiilen mümkün değil. Bu ülkeyi, grevleri yasaklamakla övünen bir zihniyet yönetiyor. Siyasi iktidarın sözcüleri de cumhurbaşkanı da yabancı sermayeyi Türkiye’ye davet ederken “Gelin biz grevleri çabucak yasaklıyoruz” diyor. Sermayeye dikensiz gül bahçesi sunmak istiyorlar. Bir ülkede grev hakkı kullanılamıyorsa o ülkede emeğiyle geçinen her insanın ekmeği tehdit altındadır.
– Sendikalar ne durumda?
Bizim de üyelerinden olduğumuz Uluslarararası Sendikalar Konfederasyonu (ITUC) her yıl sendikal haklar ve personel hakları bakımından tüm dünyayı kapsayan en makûs ülkeleri açıklıyor. Bunların içinde Türkiye de en berbat 10 ülkeden biri. bu biçimde bir tabloyu yaşıyoruz. Tabi sendikaların da özeleştirel bir tutumla yaklaşması gerekiyor. Bilhassa neoliberalizmle birlikte 40 yıllık kıssanın sonundan dönüp baktığımızda, personel sınıfının yapısı hayli önemli bir biçimde değişti. Artık çalışma ömründe önemli değişimler kelam konusu. Sendikalarda, bu değişime uygun usul ve uğraş biçimlerini üretmekte yetersizliklerimizin olduğunun altını çizmek gerekir. Ancak buradaki temel sıkıntı bir sermaye stratejisidir. Yani Türkiye’de bir sermaye stratejisi olarak hayli açık bir halde personel sınıfının kazanılmış bütün haklarını ortadan kaldırmayı hedefleyen bir yaklaşım kelam konusu.
– DİSK‘in geleceğe ait yol haritasında neler var?
Ekonomik krizi biz birfazlaca boyutuyla yaşıyoruz. Bir taraftan epeyce önemli bir fakirleşme, işsizlik, garantisiz çalışma ve kayıt dışı çalıştırma olarak yaşıyoruz.
Türkiye’de çalışma çağında yaklaşık 65 milyon insan var. Bu 65 milyonun yalnızca 21 milyonu kayıtlı ve tam vakitli çalışıyor. Türkiye’de işsizlik en değerli gündem. AKP’nin tercihleri niçiniyle istihdam da daralıyor. Yani kalıcı, garantili istihdam yaratacak ekonomik bir siyaset hayata geçirilmediği için bir taraftan işsizlik artıyor. İşsizlik meselesini çözecek siyasetlerin hayata geçirilmesi kural. Bu kadar yüksek bir genç işsizliğiyle, yüzde 50’lere varan bayan işsizliğiyle bir gelecekten kelam etmek mümkün değil. Önümüzdeki devir temel ekonomik tercihleri değiştirecek bir çabayı örgütlemeye çalışıyoruz. Yani kalıcı, teminatlı istihdam yaratacak üretime dayalı bir ekonomik siyaset ve üretilen kıymetin adaletli bir biçimde paylaşıldığı bir fiyat siyaseti ve tıpkı vakitte adaletli bir vergi sistemi istiyoruz.
“KAPSAYICI BİR ÖRGÜTLENME”
“Beyaz yakalıların” örgütlenmesinde sendikanızın adımları nelerdir?
Sadece fabrikalarda değil, AVM’lerden plazalara, merdiven altı atölyelere, okullardan hastanelere, özetlemek gerekirsesı tüm çalışma hayatının her bölümünü kapsayacak bir sendikal örgütlenme stratejisi geliştirmek koşul. DİSK olarak bu bahiste önemli gayretler ortasındayız. Hem konfederasyon tıpkı vakitte bağlı sendikalar açısından. Bilhassa bu manada en son gerçekleştirdiğimiz 16. genel heyette da 2020’lerin DİSK’i diyerek on yıllık bir projeksiyonla genel konseyden çıktık. Genç emekçilerin örgütlenmesi, bayan personellerin örgütlenmesi ve sendikalara daha aralı olan daha vasıflı olarak tabir ettiğimiz kısımların örgütlenmesi açısından çalışmalar sürdürüyoruz. Hem tartışıyor birebir vakitte yeni teknikler geliştirmeye çalışıyoruz. birebir vakitte alanda bir örgütlenme faaliyeti yürütüyoruz. Bütün çalışanları kapsayacak bir örgütlenme stratejisine gereksinim var.
– Türkiye önemli bir ekonomik kriz yaşıyor, işçiler ekonomik krizden nasıl etkilendi?
Bütün dünyayı tesiri altına alan Covid-19 ile ekonomik ve toplumsal tahribatın tesirini biz epey daha derin yaşadık. Bunun iki sebebi var. Birincisi, salgın mühletince iktidarın siyasetlerinin; emekçileri, emeklileri, dar gelirlileri değil sermayeyi koruyan siyasetler olarak şekillenmesi. İkincisi de bir daha bunun devamı olarak bilhassa bütçeden çalışanlara, işçilere, çalışanlara ayrılan hisse, dünyayla kıyaslandığında bizim bu pandemi sürecini daha derin yaşamamıza sebep oldu. Bir yanı bu, başka yanı da ülkeyi 20 yılı aşkın müddettir yöneten AKP iktidarının iktisat siyasetlerinin tercihlerinin bir kararı olarak yaşadığımız, bilhassa 2018’den bu yana derinleşen bir ekonomik kriz var.
– İktidarın tercihleri işçilere nasıl yansıdı?
Özellikle 2018’den daha sonra derinleşen ekonomik krizin, tabiatıyla ortaya çıkan bir kriz olmadığının altını çizmek lazım. Bu kriz hayli açık bir biçimde iktidarın ekonomik tercihlerinin bir kararı. Türkiye’yi yöneten AKP iktidarı, temel ekonomik rotasını tek bir eksen üzerine kurdu, o da Türk Lirası’nın değersizleştirilmesi ve fiyatların baskılanması. esasen bütün sayılar, yaşadığımız gerçeklik de bize bunu gösteriyor.
Son senelerda ne yaşıyoruz biz? Biz çalışıyoruz, üretiyoruz, Türkiye iktisadı büyüyor. Daima büyüme sayıları açıklanıyor lakin bu büyümeden hissesini alamayan bir işçi sınıflar var. Zenginin daha varlıklı, fakirin ise daha fakir olduğu bir siyasetle karşı karşıyayız. İğniçin ipliğe her şeyde dışa bağımlı bir hale geldik. 2020 yılının ikinci çeyreğinde, işçi sınıfın ürettiği kıymetten aldığı hisse yüzde 36.8 iken 2022 yılının ikinci çeyreğinde bu oran yüzde 25.4’e düştü. Pekala birebir periyotta sermayenin hissesi ne oldu diye baktığımızda görüyoruz ki yüzde 42.8’den yüzde 54’e çıkmış. Bu durum da gösteriyor ki sermaye sınıfı açısından işler çok yolunda gidiyor.
DİSK Genel Lideri Dilek Çerkezoğlu, gazetemiz haber müdürü Can Uğur’un sorularını yanıtladı.
SENDİKA HAKKI ÇİĞNENİYOR
– Emeğe yönelik müdahalelerde işçinin örgütlülüğü nasıl etkileniyor?
Dünyada, kriz periyotlarında personel sınıfının ekmeğini koruyabilmesinin yalnızca bir yolu var; o da emeğin örgütlü olması, sendikalı olması ve sendikal haklarını kullanabilmesi. Türkiye’de personellerin yasal olarak sendikalaşma hakkı var. Fakat hem sendikalaşma konusunda tıpkı vakitte grev ve toplusözleşme hakkı başta olmak üzere sendikal hakların kullanması konusunda büyük mahzurlar var. Patronlar siyasi iktidardan aldığı güçle anayasayı çiğniyorlar. Çalışanları sendikalı oldukları için işten çıkartıyorlar, siyasi iktidar da en yavaşça tabiriyle sessiz kalarak ortak oluyor.
YÖNETMELİK SORUNU
Diğer taraftan mevcut mevzuat, bizim sendikal mevzuatımız personellerin sendikal haklarının ve sendikalaşmalarının önünde pürüzdür. İkili baraj sisteminden sendikalaşmanın önündeki fiili pürüzlere kadar senelerca süren yetki davaları ve itirazlar. Bir işyerinde örgütlendiğiniz, çoğunluğu aldığınız vakit toplu mukavele basamağına geldiğinizde, çabucak patronun itirazları başlar. 7-8 yıl süren davalar var. yıllar daha sonra davayı kazanıyorsunuz, dönüp baktığınızda o fabrikada sendika üyesi emekçi kalmamış olabiliyor. Yani mevzuatın kendisi de tümüyle antidemokratik.
Türkiye’de sendikalı personel sayısı esasen son derece az. Resmi sendikalaşma oranı yüzde 14 lakin kayıt dışı olanlarla bir arada düşündüğümüzde gerçek sendikalaşma oranı yüzde 10. Her 100 çalışandan yalnızca 10’u sendikalı. Ancak toplusözleşme kapsamında sendikal haklarını kullanabilen emekçilerin oranı epey daha düşük. Dünyanın her yerinde bu tablo tam zıddıdır. Dünyanın her yerinde sendikalı olan personel, mevzuatta ve fiiliyatta bir mani olmadığı için aslına bakarsanız toplusözleşme hakkını kullanır. Biz az evvel söylemiş olduğimiz birfazlaca pürüzden dolayı örgütlendiğimizde toplusözleşme yapamıyoruz. Personeller sendikal haklarını kullanamıyor. Ayrıyeten Türkiye’de grev hakkını kullanmak fiilen mümkün değil. Bu ülkeyi, grevleri yasaklamakla övünen bir zihniyet yönetiyor. Siyasi iktidarın sözcüleri de cumhurbaşkanı da yabancı sermayeyi Türkiye’ye davet ederken “Gelin biz grevleri çabucak yasaklıyoruz” diyor. Sermayeye dikensiz gül bahçesi sunmak istiyorlar. Bir ülkede grev hakkı kullanılamıyorsa o ülkede emeğiyle geçinen her insanın ekmeği tehdit altındadır.
– Sendikalar ne durumda?
Bizim de üyelerinden olduğumuz Uluslarararası Sendikalar Konfederasyonu (ITUC) her yıl sendikal haklar ve personel hakları bakımından tüm dünyayı kapsayan en makûs ülkeleri açıklıyor. Bunların içinde Türkiye de en berbat 10 ülkeden biri. bu biçimde bir tabloyu yaşıyoruz. Tabi sendikaların da özeleştirel bir tutumla yaklaşması gerekiyor. Bilhassa neoliberalizmle birlikte 40 yıllık kıssanın sonundan dönüp baktığımızda, personel sınıfının yapısı hayli önemli bir biçimde değişti. Artık çalışma ömründe önemli değişimler kelam konusu. Sendikalarda, bu değişime uygun usul ve uğraş biçimlerini üretmekte yetersizliklerimizin olduğunun altını çizmek gerekir. Ancak buradaki temel sıkıntı bir sermaye stratejisidir. Yani Türkiye’de bir sermaye stratejisi olarak hayli açık bir halde personel sınıfının kazanılmış bütün haklarını ortadan kaldırmayı hedefleyen bir yaklaşım kelam konusu.
– DİSK‘in geleceğe ait yol haritasında neler var?
Ekonomik krizi biz birfazlaca boyutuyla yaşıyoruz. Bir taraftan epeyce önemli bir fakirleşme, işsizlik, garantisiz çalışma ve kayıt dışı çalıştırma olarak yaşıyoruz.
Türkiye’de çalışma çağında yaklaşık 65 milyon insan var. Bu 65 milyonun yalnızca 21 milyonu kayıtlı ve tam vakitli çalışıyor. Türkiye’de işsizlik en değerli gündem. AKP’nin tercihleri niçiniyle istihdam da daralıyor. Yani kalıcı, garantili istihdam yaratacak ekonomik bir siyaset hayata geçirilmediği için bir taraftan işsizlik artıyor. İşsizlik meselesini çözecek siyasetlerin hayata geçirilmesi kural. Bu kadar yüksek bir genç işsizliğiyle, yüzde 50’lere varan bayan işsizliğiyle bir gelecekten kelam etmek mümkün değil. Önümüzdeki devir temel ekonomik tercihleri değiştirecek bir çabayı örgütlemeye çalışıyoruz. Yani kalıcı, teminatlı istihdam yaratacak üretime dayalı bir ekonomik siyaset ve üretilen kıymetin adaletli bir biçimde paylaşıldığı bir fiyat siyaseti ve tıpkı vakitte adaletli bir vergi sistemi istiyoruz.
“KAPSAYICI BİR ÖRGÜTLENME”
“Beyaz yakalıların” örgütlenmesinde sendikanızın adımları nelerdir?
Sadece fabrikalarda değil, AVM’lerden plazalara, merdiven altı atölyelere, okullardan hastanelere, özetlemek gerekirsesı tüm çalışma hayatının her bölümünü kapsayacak bir sendikal örgütlenme stratejisi geliştirmek koşul. DİSK olarak bu bahiste önemli gayretler ortasındayız. Hem konfederasyon tıpkı vakitte bağlı sendikalar açısından. Bilhassa bu manada en son gerçekleştirdiğimiz 16. genel heyette da 2020’lerin DİSK’i diyerek on yıllık bir projeksiyonla genel konseyden çıktık. Genç emekçilerin örgütlenmesi, bayan personellerin örgütlenmesi ve sendikalara daha aralı olan daha vasıflı olarak tabir ettiğimiz kısımların örgütlenmesi açısından çalışmalar sürdürüyoruz. Hem tartışıyor birebir vakitte yeni teknikler geliştirmeye çalışıyoruz. birebir vakitte alanda bir örgütlenme faaliyeti yürütüyoruz. Bütün çalışanları kapsayacak bir örgütlenme stratejisine gereksinim var.