Ali Ekber YILDIRIM
Ziraî üretim hayli güç bir müddetçten geçiyor. Yüksek girdi fiyatları niçiniyle üretimi sürdürmekte zorlanan çiftçiler, bu yıl da kuraklık başta olmak üzere doğal afetlerin yarattığı büyük ziyanla karşı karşıya kaldı.
Geçen yıl çok sıcak, don, sel, kuraklık, su sorunu ile karşı karşıya kalan çiftçiler, bu yıl çok hava olaylarının daha fazla tesirinde. Kuraklığın şiddetini artırması, sel, orman yangınları, yağış rejimindeki değişiklikle yaşanan su sorunu 2021 üretimini daha büyük oranda etkiledi.
Güneydoğu, Doğu Anadolu ve İç Anadolu Bölgesi kuraklık niçiniyle ziraî üretimde yüzde 20 ile yüzde 70 içinde değişen oranlarda ziyan görürken, Ege ve Akdeniz Bölgesi’nde orman yangınları, Karadeniz Bölgesi sel felaketleri ile sarsıldı. Yaşanan her felaket ziraî üretimin yapılmasını zorlaştırıyor.
Tarımda kullanılan kimyevi gübrelerdeki son bir yıllık fiyat artışı yüzde 100’ü aşarken, mazot, tohum, zirai ilaç, hayvancılık dalı için yem ve öteki girdilerdeki yüksek artışlar üretimi tehdit ediyor.
Eser bazında değerlendirildiğinde çok hava olaylarından etkilenmeyen eser neredeyse yok üzere. Üretimin azalması kararı, Toprak Mahsulleri Ofisi, hububat ve bakliyat mamüllerinde geçen yıla göre alım fiyatını yüzde 35-40 oranında artırmasına karşın piyasanın gerisinde kaldığı için iç piyasadan eser alamıyor.
2021 yılında bilhassa bitkisel üretimde eser bazında yaşanan gelişmeler şu biçimde:
Buğdayda üretim azaldı ithalatta rekor kırılabilir
Türkiye, yılda ortalama 20-21 milyon ton buğday üretiyor. Kimi yıllar 22.5 milyon tona çıkan üretim kimi yıllar 18 milyon tona kadar geriliyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2021 yılına ait birinci kestirimine nazaran, 2020 yılında 20 milyon 500 bin ton olan buğday üretiminin 2021’de yüzde 7.3 oranında düşüşle 19 milyon ton olacağı varsayım edildi. Hasadın büyük oranda tamamlandığı buğdayda bilhassa Güneydoğu, Doğu Anadolu ve İç Anadolu Bölgesi’nde tesirli olan kuraklık niçiniyle üretimin 15-16 milyon tona kadar düştüğü söz ediliyor. Buğday üretiminde yüzde 14 hisseye sahip olan Güney Doğu Anadolu ile yüzde 38 hisseye sahip İç Anadolu Bölgesi›nde kuraklık niçiniyle kimi alanlarda üretim yüzde 70 azaldı. Kuraklığın tesiri ile azalan buğday muhtaçlığı ithalatla karşılanıyor. Amerika Tarım Bakanlığı, Temmuz ayı sonunda yayınladığı raporda, Türkiye’nin buğday üretiminin 16.5 milyon ton olacağını deklare etti. Raporda, bu üretimin 2 milyon tonunun durum buğdayı olduğu, bu dönem Türkiye’nin 11.5 milyon ton buğday ithalatı ile rekor kıracağı bilgisine yer verildi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 17 Mayıs 2021’de ekmeklik buğday alım fiyatı 2020’de ton başına 1.650 lira olan ekmeklik buğday alım fiyatını 2021 eseri için yüzde 36,4 artışla ton basına 2 bin 250 lira olarak deklare etti. Makarnalık buğday alım fiyatını ise ton başına 1800 liradan yüzde 36.1 oranında artışla 2 bin 450 lira olarak deklare etti.
Toprak Mahsulleri Ofisi’nin deklare ettiğı fiyat özgür piyasa fiyatının altında kaldığı için Ofis, buğday alamadı. Bunun yerine ithalat ihaleleri ile buğday alımı yaptı. Hasat devam ederken Toprak Mahsulleri Ofisi, 30 Haziran, 13 Temmuz ve 4 Ağustos’ta her biri 395 bin ton olmak üzere toplam 1 milyon 185 bin ton ithalat ihalesi açtı. Bu ihalelerden 1 milyon ton civarında alım gerçekleşti. İthalat ihalelerinin devam etmesi bekleniyor.
İthalata karşın iç piyasada buğday fiyatı yükselmeye devam ediyor. Makarnalık buğdayın tonu 2 bin 800 lira düzeyinde, ekmeklik buğdayın tonu ortalama 2 bin 500 lira. Polatlı Ticaret Borsası’nda 12 Ağustos günü kırmızı sert ekmeklik buğdayın tonu 3 bin 237 lirayı gördü. Daha hasat tam olarak bitmeden bu fiyata ulaşılması gelecek hasat devrine kadar fiyatın daha da yükselebileceği iddia ediliyor. Önümüzdeki günlerde buğday ithalatı ile ilgili vergi düzenlemeleri yapılması bekleniyor.
Arpa üretimindeki düşüş hayvancılığı olumsuz etkiliyor
Yem dalının değerli mamüllerinden arpada da kuraklığa bağlı olarak üretimde büyük düşüş yaşandı. Amerika Tarım Bakanlığı raporuna göre, Türkiye’nin 2021 eseri arpa üretimi evvel 7.5 milyon ton olarak iddia edilmişti, lakin kuraklığın tesiri ile 4.5 milyon tona revize edildi. Türkiye’nin 2 milyon 750 bin ton arpa ithalatı yapacağı da raporda yer aldı. Türkiye İstatistik Kurumu’nun 1.Bitkisel Üretim Tahmini’ne bakılırsa ise, 2020’de 8 milyon 300 bin ton olan arpa üretimi yüzde 6 düşüşle 7 milyon 800 bin tona gerileyecek. Piyasada yükselen fiyatlar ve Toprak Mahsulleri Ofisi’nin yaptığı ithalat, Amerika Tarım Bakanlığı iddiasının daha gerçekçi olduğunu gösteriyor. Toprak Mahsulleri Ofisi’nin 2021 eseri arpa alım fiyatı ton başına 1750 lira olarak belirtildi. Arpa satış fiyatı ise ton başına 1950 lira. Fakat, üretimin azalması niçiniyle arpa fiyatı özgür piyasada Haziran ayında ton başına 2 bin 800 lirayı gördü. Arpa fiyatı buğdayı geçti. Bu niçinle yem sanayicileri arpa yerine piyasadan buğday alarak yem üretiminde kullanmaya başladı. Toprak Mahsulleri Ofisi yem fiyatlarını düşürmek için yetiştiricilere ve yem sanayicilerine ucuz fiyatla tonu 1950 liradan arpa ve mısır satışına başladı. deklare ettiğı fiyatla üreticiden arpa alamayan Toprak Mahsulleri Ofisi, 24 Haziran 2021’de 320 bin ton, 12 Temmuz’da 440 bin ton ve 3 Ağustos’ta 515 bin ton olmak üzere toplam 1 milyon 275 bin ton arpa ithalatı için ihale yaptı. Son olarak yapılan 515 bin tonluk ihale yüksek fiyat niçiniyle iptal edildi. Artık, 20 Ağustos’ta 270 bin tonluk yeni bir ithalat ihalesi yapacak. Buğdayda olduğu üzere arpada da ithalatın devam etmesi bekleniyor. Arpanın tonu hala piyasada ortalama 2 bin 350 – 2 bin 400 lira düzeyinde. Arpa üretimindeki düşüş ve buna bağlı olarak fiyatındaki artış yem dalını ötürüsıyla hayvancılığı olumsuz etkiliyor. Dünya fiyatlarındaki artış ithalat maliyetini artırıyor.
Nohuttaki artış trendi kuraklıkla son buldu
2018 yılından 2020 yılına kadar iki yıl Türkiye’nin nohut üretimi 630 bin ton ile epeyce âlâ bir düzeye geldi. Türkiye nohut ithalatını büyük oranda düşürdü. İhracatını ise önemli olarak artırdı. Fakat bu yıl kuraklığın en epeyce etkilediği eserlerden birisi de nohut oldu. Nohut üretiminin de yarı yarıya azaldığı söz ediliyor. Daha evvel 100-120 kilo alınan tarlalarda, üreticiler 40-50 kilo lakin aldıklarını belirtiyor. Nohut fiyatında da artış var. Bugünlerde 8 lira civarında. Toprak Mahsulleri Ofisi geçen yıl 3 bin 350 lira olan alım fiyatını, 2021’de 4 bin 50 lira olarak açıklamıştı. Piyasa fiyatı neredeyse bunun iki katı.
Mısır hasadı başladı fiyat açıklanmadı
Çukurova’da dane mısır hasadı başladı. Özgür piyasada tonu 2 bin 400 lirayı görse de ortalama 2 bin 350 liradan alıcı buluyor. Toprak Mahsulleri Ofisi mısır alım fiyatını açıklamadı. Üretici, hür piyasanın altında bir fiyat açıklanmasını istemiyor. Adana Çiftçiler Birliği Lideri Memnun Gerçek, Ofis’in şimdilik piyasaları izlediğini, açıklamayı düşündükleri fiyatın piyasanın altında olacağı için açıklamamasının üreticiye daha yararlı olacağını söz ediyor. Yem fiyatlarını aşağı çekmek için piyasaya tonu 1950 liradan mısır satan Toprak Mahsulleri Ofisi’nin açıklayacağı mısır alım fiyatının 2 bin liranın altında olacağı için fiyat açıklamaması üreticinin lehine görünüyor. Lakin fiyatlar düşerse, Ofis devreye girebilir. Nişasta üreticileri mısır alım fiyatını ton başına 2 bin 250 lira olarak deklare etti.
Buğday ve arpa üretimi konusundaki farklı bilgiler mısır için de geçerli. Türkiye İstatistik Kurumu’na göre mısır üretimi yüzde 1.5 azalma ile 6 milyon 500 bin tondan 6 milyon 400 bin tona gerileyecek. Amerika Tarım Bakanlığı ise Türkiye’nin mısır üretimini 6 milyon 800 bin ton olarak iddia etti.
Şanlıurfa’da elektrik sorunu büyüyor
Şanlıurfa’da elektrik dağıtım şirketi ile üreticiler içinde yaşanan sorun üretimi tehdit ediyor. Elektrik şirketi çiftçinin borçlarını ödemediğini sav ederken, üreticiler kullanmadıkları elektriğin faturasını kendilerine kesildiğini, borcunu ödeyen çiftçilerin de elektriğinin kesildiğini argüman ediyor. yıllardır çözülmeyen bu sorun Şanlıurfa’da ziraî üretimi tehdit ediyor. Elektrik kesintileri niçiniyle eserler sulanamıyor. Güneydoğu Anadolu Projesi(GAP) ile bir arada ziraî üretimdeki hissesi artan Şanlıurfa’nın elektrik sorunu çözülemezse ülke tarımı önemli ziyan görür.
Kuraklık takviyesi çabucak hemen ödenmedi
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Haziran ayı başında yaptığı açıklamada bu yıl kuraklıktan ziyan bakılırsan çiftçilere dekar başına 100 liraya kadar takviye sağlanacağını deklare etti. Buna bakılırsa kuraklıktan ziyan goren eserlerle ilgili tespit çalışmaları yapıldı. Ziyan oranına bakılırsa dekar başına üst limit 100 lira olmak üzere dayanak verilecekti. Lakin, şimdiye kadar bu takviye ödenmedi. Üretici takviyenin aslına bakarsanız epey az olduğunu belirterek bunun en kısa vakitte ödenmesini istiyor.
Narenciyede sinek ve tahlil sorunu büyüyor
Geçen yılaşırı sıcak niçiniyle limon, portakal ve öbür narenciye mamüllerinde üretimde kıymetli düşüş yaşandı. Bu yıl üretimle ilgili kıymetli bir sorun şimdilik yaşanmıyor. Fakat narenciyede bilhassa ihracatı olumsuz etkileyecek iki değerli sorun var. Bunlardan birisi Akdeniz Meyve Sineği popülasyonunda yaşanan artış. Bu bahiste çabanın yetersiz kalması. Öbür değerli sorun ise Avrupa Birliği’ne ihracatta tahlil sıklığının yüzde 10’dan yüzde 100’e çıkarılması. Avrupa Birliği’nin kalıntı tespitindeki artışları öne sürerek Türkiye’den tedbir alınmasını istemesi üzerine Tarım ve Orman bakanlığı Besin ve Denetim genel Müdürlüğü narenciye mamüllerinde yüzde 10 olan tahlil sıklığını yüzde 100’e çıkardı. Bugüne kadar her 100 TIR’dan 10 tanesi tahlile natürel tutulurken, Avrupa Birliği’ne ihraç edilen eserlerde 10 Tır’ın 100’ü de tahlile doğal tutulacak. Üstelik de bu tahliller Tarım ve Orman bakanlığı laboratuvarlarında yahut bakanlığın mutabakatlı laboratuvarlarında yapılacak. Özel laboratuvarlarda 300 liraya yapılan tahlil, bakanlık laboratuvarında 1700 liraya yapılıyor. Tahlil sorunu çözülemezse bu yıl narenciyede önemli sorunlar yaşanacak.
Fındıkta düşük fiyat siyaseti ihracat gelirini sınırlıyor
2021 eseri fındık hasadı başladı, alım fiyatları da belirtildi. Lakin, yıllardır devam eden rekolte ve fiyat tartışması bu yıl da sürüyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, geçen hafta 2021 eseri kabuklu fındık alım fiyatını deklare etti. Giresun kalite fındığın kilosu 27 liradan, levant kalite 26.5 liradan ve sivri fındık ise 25.5 liradan alınacak. Geçen yıla göre alım meblağları yüzde 20 arttı. Üreticinin beklentisi 30 liraydı. Açıklanan fiyat üreticiyi değil ancak alıcıları mutlu etti. Fındık fiyatı belirtildi, fakat üretim ölçüsü resmi olarak açıklanmadı. Tarım ve Orman bakanlığı Vilayet Müdürlükleri uyumunda iki kere rekolte tespiti yapıldı ve üretim 650 bin ton olarak varsayım edildi. Ama, bu resmi olarak açıklanmadı. İhracatçıların kestirimi ise 815 bin ton düzeyinde. Türkiye, dünya fındık üretiminin yaklaşık yüzde 70’ini gerçekleştiriyor. Türkiye’den daha sonra en hayli fındık üreten ülke İtalya. Bu yıl kuraklık niçiniyle İtalya›da üretimde büyük düşüş var. Milletlerarası Sert Kabuklu ve Kuru Meyveler Kurulu (INC) varsayımına bakılırsa İtalya’nın 2021-2022 dönemindeki üretimi geçen seneye nazaran yüzde 60 civarında azalarak 160 bin tondan 70 bin tona düşecek. İtalya’da fındık üretiminin yarı yarıya azalması demek, Türkiye’nin fazladan 90 bin ton kabuklu fındık karşılığı 45 bin ton iç fındık ihraç etmesi manasına geliyor. Türkiye için büyük fırsat. Bu yıl ölçü bazında ihracatta rekor kırılabilir. Fakat düşük fiyat siyaseti niçiniyle daha epey fındık ihraç edilse de ihracat geliri bir daha 2 milyar dolar düzeyinde olması bekleniyor.
Mercimekte Kanada bağımlılığı artacak
Türkiye İstatistik Kurumu, 2021 kırmızı mercimek üretim varsayımını 350 bin ton olarak açıklamıştı. Lakin, kırmızı mercimek ekiminin yaklaşık yüzde 90’nının gerçekleştiği Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır, Batman üzere merkezlerdeki çok kuraklık üretimi yarı yarıya azalttı. Dal temsilcileri üretimin en optimist iddiayla 150 bin ton olacağını tabir ediyor. Üretimdeki düşüş fiyata yansıdı. Hasat başladığında Mersin’e kabuklu mercimek teslim fiyatı ton başına 6 bin 500 liraydı, Ağustos’ta 9 bin 500 liraya kadar yükseldi. Fiyat dönem başından bu yana yüzde 50 arttı. Toprak Mahsulleri Ofisi, kırmızı mercimekte geçen yıl ton başına 3 bin 500 lira olan alım fiyatını 2021 eseri için ton başına 5 bin liraya çıkardı. Yeşil mercimekte ise 2020 yılı için ton başına 3 bin 200 lira olan fiyat, 2021’de 4 bin 150 liraya yükseltildi. Mersin Ticaret Borsası Lideri Abdullah Özdemir, Mersin’e günde 10 kamyon mercimeğin fakat geldiğini belirterek, “Burada 25 fabrika var. Her biri 200 ile 500-600 ton sürece kapasitesine sahip. Üretim bölgesinde mercimeği alıp stoka koyan da var, fakat kuraklığın tesiri epeyce büyük. Kanada’da çabucak hemen yeni eser çıkmadı. İç piyasada Kanada mercimeğinin kilosu 9 lira 250 kuruştan yerli mercimek 12.5 liradan satılıyor. Kanada mercimeğinin Türkiye’ye teslimi 620-750 dolar düzeyinde. Maliyeti 690-700 dolar. Şimdiye kadar ihraç edilen yerli mercimek yok. Büsbütün ithal mercimek ihraç ediliyor. Kazakistan’da da kuraklığın tesiri ile 300 bin ton beklenen rekoltenin 100-150 bin ton olması bekleniyor. Kanada’nın üretimi 3 milyon ton. Bizim üretimimiz 150 bin ton. Üretimi kesinlikle artırmamız gerekiyor” dedi. İçerde üretimin azalması, Kazakistan’da da üretimin az olması niçiniyle mercimek, ithalatının tamamının Kanada’dan yapılması bekleniyor.
Üzümde rekolte kaybı yüzde 20’nin üzerinde
Sultaniye çekirdeksiz kuru üzüm hasadı başladı. Üretici Toprak mahsulleri ofisinin fiyat açıklamasını ve piyasadan eser almasını bekliyor. Kuru üzümde dünya önderi olan Türkiye’nin geçen yıl kuru üzüm rekoltesi 271 bin ton açıklanmış lakin ihracat dataları üretimin bunun üzerinde gerçekleştiğini gösterdi. Bu yıl ise dolu, don, sel üzere afetlerden en hayli etkilenen eserlerden birisi üzüm oldu. Rekolte çabucak hemen açıklanmasa da geçen yıla bakılırsa yüzde 20 civarında kayıp olduğu söz ediliyor.
Salihli Ziraat Odası Lideri Cem Yalvaç, üreticinin girdi maliyetlerinin fazlaca yükseldiğini belirterek yalnızca gübrede yüzde 120 ile yüzde 150 içinde artış olduğunu, ilaç fiyatlarının yüzde 100 civarında arttığını belirterek 9 numara sultaniye çekirdeksiz kuru üzüm fiyatının en az 16.5 lira olması gerektiğini söz etti.
TRAKYA ETKİLENMEDİ
Ayçiçeği üretiminde rekor artış
Trakya Bölgesi kuraklıktan etkilenmeyen bölgelerden birisi. Geçen dönem ayçiçeği fiyatının epeyce yükselmesi üretime yansıdı. Bu yıl ayçiçeği üretiminin 300 bin ton artarak rekor düzeye ulaşması bekleniyor. Trakyabirlik Genel Müdürü Hakan Çalen, üreticinin 2020 mahsulünü epey uygun fiyata satınca üretime yönelme olduğunu belirterek dönemle ilgili şu ayrıntıları verdi: “Bu yıl 250-300 bin ton artış bekliyoruz. Türkiye’nin üretimi 1 milyon 600 bin ton ile rekor düzeye ulaşacak. Türkiye İstatistik Kurumu 2 milyon ton diye açıklıyor lakin onların yaptığı hesap ile endüstrinin ve bizim hesaplarımız içinde her sene 400-500 bin ton fark oluyor. Yapılan ithalat, ham yağ üretimi ve ihracatı bizim bilgilerin yanlışsız olduğunu gösteriyor. Yapılan destekleme ödemeleri de bizim sayıların doğruluğunu teyit ediyor. Bu sene daha az ayçiçeği ve ham yağ ithalatı olacak. En az 250-300 bin ton azalacak. İthalatın azalması olağan olarak epey olumlu. Ölçü açısından umut verici bir gelişme. Şayet fiyat istikrarı de buna uygun olarak sağlanabilirse Türkiye-3-5 yıl ortasında üretimini 2 milyon tonun üzerine çıkarabilir. bu biçimde da gereksinimimizin yüzde 70-75’ini içerden karşılamış oluruz.
Birinci sefer ithalatta sıfır gümrükle harmana giriliyor
Harmana birinci kez sıfır gümrükle giriliyor. Birinci kere bu biçimde bir uygulama ile hasada giriliyor. Eserin bu kadar bol olduğu bir yılda sıfır gümrükle hasada girmek üretici için kaygı verici. Bu sene 1 milyon 600 bin ton eser dediğimizde 8 milyar lira demek. Fiziki olarak finansman olarak ıstıraplar yaşanabilir. Geçen sene yüzde 9 yüzde 10’la finansman muhtaçlığı karşılanırken bu sene yüzde 20’lerde. Finansman epey değerli. Bu niçinle stok tutmak fazlaca mümkün olmayacak. Birlik olarak natürel ki biz verdiğimiz taahhüdü yerine getirmiş oluruz. Öbür tarafta girdi fiyatlarındaki artış var. Hakikaten üretimin sürdürülmesi açısından çiftçiye verilecek fiyat değerli. Bu yıl güç bir yıl olacak ve herkesi şad etmek kolay olmayacak. Bu yıl ayçiçeğine verilecek fiyat gelecek yılın ekimini, fiyatını da belirleyecek. Bu niçinle bütün bu paramaetleri dikkate alarak ithalatta vergi siyaseti ve çiftçiye verilecek destekleme priminin buna uygun olarak uygulanması gerekir. Ayçiçeği primi ve gübre, mazot dayanaklarının kesinlikle artırılması gerekiyor. Bu hem bizim için tıpkı vakitte sanayi için önemli”
Fasulye üretiminde şimdilik sorun yok
Bakliyat mamüllerinden üretimde sorun yaşanmayan hatta bir ölçü üretim artışı olan tek eser kuru fasulye. çabucak hemen hasat başlamadı, lakin eser gelişimi düzgün görünüyor. Fasulyenin fiyatı da 7-98 lira düzeyinde.
Çam balı üretimi tehlikede
Tarım ve Orman Bakanlığının 2020 yılı bilgilerine göre Türkiye’de 22 bin 948 orman köyü var. Bu köylerde yaklaşık 7 milyon orman köylüsü yaşıyor. Orman köylüleri ülkenin en fakir, toplumsal imkanlardan yoksun, temel hizmetlerden bile yararlanamayan ve geçimini ormandan topladıkları eserlerle sağlıyor. Orman yangınları köylüleri göçe zorluyor. Yangınlarla köylüler konutlarını, gelir kaynaklarını kaybediyor. Marmaris başta olmak üzere Muğla yöresi Türkiye’nin ve beraberinde dünyanın en değerli çam balı üretim merkezi. Bu orman yangınlarından en hayli etkilenen kısımlardan birisi arıcılar. Dünya çam balı üretiminin yaklaşık yüzde 90’ı Türkiye’de, bunun da yüzde 80’ni Muğla’da üretiliyor. Türkiye’nin yıllık 115 bin ton bal üretiminin 30-40 bin tonu çam balı. Bunun da 15-20 bin tonu orman yangınlarının en tesirli olduğu Marmaris ve yöresinde gerçekleştiriliyordu. Bölgedeki orman yangınları çam balı üretimini uzun yıllar olumsuz etkileyecek.
Ziraî üretim hayli güç bir müddetçten geçiyor. Yüksek girdi fiyatları niçiniyle üretimi sürdürmekte zorlanan çiftçiler, bu yıl da kuraklık başta olmak üzere doğal afetlerin yarattığı büyük ziyanla karşı karşıya kaldı.
Geçen yıl çok sıcak, don, sel, kuraklık, su sorunu ile karşı karşıya kalan çiftçiler, bu yıl çok hava olaylarının daha fazla tesirinde. Kuraklığın şiddetini artırması, sel, orman yangınları, yağış rejimindeki değişiklikle yaşanan su sorunu 2021 üretimini daha büyük oranda etkiledi.
Güneydoğu, Doğu Anadolu ve İç Anadolu Bölgesi kuraklık niçiniyle ziraî üretimde yüzde 20 ile yüzde 70 içinde değişen oranlarda ziyan görürken, Ege ve Akdeniz Bölgesi’nde orman yangınları, Karadeniz Bölgesi sel felaketleri ile sarsıldı. Yaşanan her felaket ziraî üretimin yapılmasını zorlaştırıyor.
Tarımda kullanılan kimyevi gübrelerdeki son bir yıllık fiyat artışı yüzde 100’ü aşarken, mazot, tohum, zirai ilaç, hayvancılık dalı için yem ve öteki girdilerdeki yüksek artışlar üretimi tehdit ediyor.
Eser bazında değerlendirildiğinde çok hava olaylarından etkilenmeyen eser neredeyse yok üzere. Üretimin azalması kararı, Toprak Mahsulleri Ofisi, hububat ve bakliyat mamüllerinde geçen yıla göre alım fiyatını yüzde 35-40 oranında artırmasına karşın piyasanın gerisinde kaldığı için iç piyasadan eser alamıyor.
2021 yılında bilhassa bitkisel üretimde eser bazında yaşanan gelişmeler şu biçimde:
Buğdayda üretim azaldı ithalatta rekor kırılabilir
Türkiye, yılda ortalama 20-21 milyon ton buğday üretiyor. Kimi yıllar 22.5 milyon tona çıkan üretim kimi yıllar 18 milyon tona kadar geriliyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2021 yılına ait birinci kestirimine nazaran, 2020 yılında 20 milyon 500 bin ton olan buğday üretiminin 2021’de yüzde 7.3 oranında düşüşle 19 milyon ton olacağı varsayım edildi. Hasadın büyük oranda tamamlandığı buğdayda bilhassa Güneydoğu, Doğu Anadolu ve İç Anadolu Bölgesi’nde tesirli olan kuraklık niçiniyle üretimin 15-16 milyon tona kadar düştüğü söz ediliyor. Buğday üretiminde yüzde 14 hisseye sahip olan Güney Doğu Anadolu ile yüzde 38 hisseye sahip İç Anadolu Bölgesi›nde kuraklık niçiniyle kimi alanlarda üretim yüzde 70 azaldı. Kuraklığın tesiri ile azalan buğday muhtaçlığı ithalatla karşılanıyor. Amerika Tarım Bakanlığı, Temmuz ayı sonunda yayınladığı raporda, Türkiye’nin buğday üretiminin 16.5 milyon ton olacağını deklare etti. Raporda, bu üretimin 2 milyon tonunun durum buğdayı olduğu, bu dönem Türkiye’nin 11.5 milyon ton buğday ithalatı ile rekor kıracağı bilgisine yer verildi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 17 Mayıs 2021’de ekmeklik buğday alım fiyatı 2020’de ton başına 1.650 lira olan ekmeklik buğday alım fiyatını 2021 eseri için yüzde 36,4 artışla ton basına 2 bin 250 lira olarak deklare etti. Makarnalık buğday alım fiyatını ise ton başına 1800 liradan yüzde 36.1 oranında artışla 2 bin 450 lira olarak deklare etti.
Toprak Mahsulleri Ofisi’nin deklare ettiğı fiyat özgür piyasa fiyatının altında kaldığı için Ofis, buğday alamadı. Bunun yerine ithalat ihaleleri ile buğday alımı yaptı. Hasat devam ederken Toprak Mahsulleri Ofisi, 30 Haziran, 13 Temmuz ve 4 Ağustos’ta her biri 395 bin ton olmak üzere toplam 1 milyon 185 bin ton ithalat ihalesi açtı. Bu ihalelerden 1 milyon ton civarında alım gerçekleşti. İthalat ihalelerinin devam etmesi bekleniyor.
İthalata karşın iç piyasada buğday fiyatı yükselmeye devam ediyor. Makarnalık buğdayın tonu 2 bin 800 lira düzeyinde, ekmeklik buğdayın tonu ortalama 2 bin 500 lira. Polatlı Ticaret Borsası’nda 12 Ağustos günü kırmızı sert ekmeklik buğdayın tonu 3 bin 237 lirayı gördü. Daha hasat tam olarak bitmeden bu fiyata ulaşılması gelecek hasat devrine kadar fiyatın daha da yükselebileceği iddia ediliyor. Önümüzdeki günlerde buğday ithalatı ile ilgili vergi düzenlemeleri yapılması bekleniyor.
Arpa üretimindeki düşüş hayvancılığı olumsuz etkiliyor
Yem dalının değerli mamüllerinden arpada da kuraklığa bağlı olarak üretimde büyük düşüş yaşandı. Amerika Tarım Bakanlığı raporuna göre, Türkiye’nin 2021 eseri arpa üretimi evvel 7.5 milyon ton olarak iddia edilmişti, lakin kuraklığın tesiri ile 4.5 milyon tona revize edildi. Türkiye’nin 2 milyon 750 bin ton arpa ithalatı yapacağı da raporda yer aldı. Türkiye İstatistik Kurumu’nun 1.Bitkisel Üretim Tahmini’ne bakılırsa ise, 2020’de 8 milyon 300 bin ton olan arpa üretimi yüzde 6 düşüşle 7 milyon 800 bin tona gerileyecek. Piyasada yükselen fiyatlar ve Toprak Mahsulleri Ofisi’nin yaptığı ithalat, Amerika Tarım Bakanlığı iddiasının daha gerçekçi olduğunu gösteriyor. Toprak Mahsulleri Ofisi’nin 2021 eseri arpa alım fiyatı ton başına 1750 lira olarak belirtildi. Arpa satış fiyatı ise ton başına 1950 lira. Fakat, üretimin azalması niçiniyle arpa fiyatı özgür piyasada Haziran ayında ton başına 2 bin 800 lirayı gördü. Arpa fiyatı buğdayı geçti. Bu niçinle yem sanayicileri arpa yerine piyasadan buğday alarak yem üretiminde kullanmaya başladı. Toprak Mahsulleri Ofisi yem fiyatlarını düşürmek için yetiştiricilere ve yem sanayicilerine ucuz fiyatla tonu 1950 liradan arpa ve mısır satışına başladı. deklare ettiğı fiyatla üreticiden arpa alamayan Toprak Mahsulleri Ofisi, 24 Haziran 2021’de 320 bin ton, 12 Temmuz’da 440 bin ton ve 3 Ağustos’ta 515 bin ton olmak üzere toplam 1 milyon 275 bin ton arpa ithalatı için ihale yaptı. Son olarak yapılan 515 bin tonluk ihale yüksek fiyat niçiniyle iptal edildi. Artık, 20 Ağustos’ta 270 bin tonluk yeni bir ithalat ihalesi yapacak. Buğdayda olduğu üzere arpada da ithalatın devam etmesi bekleniyor. Arpanın tonu hala piyasada ortalama 2 bin 350 – 2 bin 400 lira düzeyinde. Arpa üretimindeki düşüş ve buna bağlı olarak fiyatındaki artış yem dalını ötürüsıyla hayvancılığı olumsuz etkiliyor. Dünya fiyatlarındaki artış ithalat maliyetini artırıyor.
Nohuttaki artış trendi kuraklıkla son buldu
2018 yılından 2020 yılına kadar iki yıl Türkiye’nin nohut üretimi 630 bin ton ile epeyce âlâ bir düzeye geldi. Türkiye nohut ithalatını büyük oranda düşürdü. İhracatını ise önemli olarak artırdı. Fakat bu yıl kuraklığın en epeyce etkilediği eserlerden birisi de nohut oldu. Nohut üretiminin de yarı yarıya azaldığı söz ediliyor. Daha evvel 100-120 kilo alınan tarlalarda, üreticiler 40-50 kilo lakin aldıklarını belirtiyor. Nohut fiyatında da artış var. Bugünlerde 8 lira civarında. Toprak Mahsulleri Ofisi geçen yıl 3 bin 350 lira olan alım fiyatını, 2021’de 4 bin 50 lira olarak açıklamıştı. Piyasa fiyatı neredeyse bunun iki katı.
Mısır hasadı başladı fiyat açıklanmadı
Çukurova’da dane mısır hasadı başladı. Özgür piyasada tonu 2 bin 400 lirayı görse de ortalama 2 bin 350 liradan alıcı buluyor. Toprak Mahsulleri Ofisi mısır alım fiyatını açıklamadı. Üretici, hür piyasanın altında bir fiyat açıklanmasını istemiyor. Adana Çiftçiler Birliği Lideri Memnun Gerçek, Ofis’in şimdilik piyasaları izlediğini, açıklamayı düşündükleri fiyatın piyasanın altında olacağı için açıklamamasının üreticiye daha yararlı olacağını söz ediyor. Yem fiyatlarını aşağı çekmek için piyasaya tonu 1950 liradan mısır satan Toprak Mahsulleri Ofisi’nin açıklayacağı mısır alım fiyatının 2 bin liranın altında olacağı için fiyat açıklamaması üreticinin lehine görünüyor. Lakin fiyatlar düşerse, Ofis devreye girebilir. Nişasta üreticileri mısır alım fiyatını ton başına 2 bin 250 lira olarak deklare etti.
Buğday ve arpa üretimi konusundaki farklı bilgiler mısır için de geçerli. Türkiye İstatistik Kurumu’na göre mısır üretimi yüzde 1.5 azalma ile 6 milyon 500 bin tondan 6 milyon 400 bin tona gerileyecek. Amerika Tarım Bakanlığı ise Türkiye’nin mısır üretimini 6 milyon 800 bin ton olarak iddia etti.
Şanlıurfa’da elektrik sorunu büyüyor
Şanlıurfa’da elektrik dağıtım şirketi ile üreticiler içinde yaşanan sorun üretimi tehdit ediyor. Elektrik şirketi çiftçinin borçlarını ödemediğini sav ederken, üreticiler kullanmadıkları elektriğin faturasını kendilerine kesildiğini, borcunu ödeyen çiftçilerin de elektriğinin kesildiğini argüman ediyor. yıllardır çözülmeyen bu sorun Şanlıurfa’da ziraî üretimi tehdit ediyor. Elektrik kesintileri niçiniyle eserler sulanamıyor. Güneydoğu Anadolu Projesi(GAP) ile bir arada ziraî üretimdeki hissesi artan Şanlıurfa’nın elektrik sorunu çözülemezse ülke tarımı önemli ziyan görür.
Kuraklık takviyesi çabucak hemen ödenmedi
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Haziran ayı başında yaptığı açıklamada bu yıl kuraklıktan ziyan bakılırsan çiftçilere dekar başına 100 liraya kadar takviye sağlanacağını deklare etti. Buna bakılırsa kuraklıktan ziyan goren eserlerle ilgili tespit çalışmaları yapıldı. Ziyan oranına bakılırsa dekar başına üst limit 100 lira olmak üzere dayanak verilecekti. Lakin, şimdiye kadar bu takviye ödenmedi. Üretici takviyenin aslına bakarsanız epey az olduğunu belirterek bunun en kısa vakitte ödenmesini istiyor.
Narenciyede sinek ve tahlil sorunu büyüyor
Geçen yılaşırı sıcak niçiniyle limon, portakal ve öbür narenciye mamüllerinde üretimde kıymetli düşüş yaşandı. Bu yıl üretimle ilgili kıymetli bir sorun şimdilik yaşanmıyor. Fakat narenciyede bilhassa ihracatı olumsuz etkileyecek iki değerli sorun var. Bunlardan birisi Akdeniz Meyve Sineği popülasyonunda yaşanan artış. Bu bahiste çabanın yetersiz kalması. Öbür değerli sorun ise Avrupa Birliği’ne ihracatta tahlil sıklığının yüzde 10’dan yüzde 100’e çıkarılması. Avrupa Birliği’nin kalıntı tespitindeki artışları öne sürerek Türkiye’den tedbir alınmasını istemesi üzerine Tarım ve Orman bakanlığı Besin ve Denetim genel Müdürlüğü narenciye mamüllerinde yüzde 10 olan tahlil sıklığını yüzde 100’e çıkardı. Bugüne kadar her 100 TIR’dan 10 tanesi tahlile natürel tutulurken, Avrupa Birliği’ne ihraç edilen eserlerde 10 Tır’ın 100’ü de tahlile doğal tutulacak. Üstelik de bu tahliller Tarım ve Orman bakanlığı laboratuvarlarında yahut bakanlığın mutabakatlı laboratuvarlarında yapılacak. Özel laboratuvarlarda 300 liraya yapılan tahlil, bakanlık laboratuvarında 1700 liraya yapılıyor. Tahlil sorunu çözülemezse bu yıl narenciyede önemli sorunlar yaşanacak.
Fındıkta düşük fiyat siyaseti ihracat gelirini sınırlıyor
2021 eseri fındık hasadı başladı, alım fiyatları da belirtildi. Lakin, yıllardır devam eden rekolte ve fiyat tartışması bu yıl da sürüyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, geçen hafta 2021 eseri kabuklu fındık alım fiyatını deklare etti. Giresun kalite fındığın kilosu 27 liradan, levant kalite 26.5 liradan ve sivri fındık ise 25.5 liradan alınacak. Geçen yıla göre alım meblağları yüzde 20 arttı. Üreticinin beklentisi 30 liraydı. Açıklanan fiyat üreticiyi değil ancak alıcıları mutlu etti. Fındık fiyatı belirtildi, fakat üretim ölçüsü resmi olarak açıklanmadı. Tarım ve Orman bakanlığı Vilayet Müdürlükleri uyumunda iki kere rekolte tespiti yapıldı ve üretim 650 bin ton olarak varsayım edildi. Ama, bu resmi olarak açıklanmadı. İhracatçıların kestirimi ise 815 bin ton düzeyinde. Türkiye, dünya fındık üretiminin yaklaşık yüzde 70’ini gerçekleştiriyor. Türkiye’den daha sonra en hayli fındık üreten ülke İtalya. Bu yıl kuraklık niçiniyle İtalya›da üretimde büyük düşüş var. Milletlerarası Sert Kabuklu ve Kuru Meyveler Kurulu (INC) varsayımına bakılırsa İtalya’nın 2021-2022 dönemindeki üretimi geçen seneye nazaran yüzde 60 civarında azalarak 160 bin tondan 70 bin tona düşecek. İtalya’da fındık üretiminin yarı yarıya azalması demek, Türkiye’nin fazladan 90 bin ton kabuklu fındık karşılığı 45 bin ton iç fındık ihraç etmesi manasına geliyor. Türkiye için büyük fırsat. Bu yıl ölçü bazında ihracatta rekor kırılabilir. Fakat düşük fiyat siyaseti niçiniyle daha epey fındık ihraç edilse de ihracat geliri bir daha 2 milyar dolar düzeyinde olması bekleniyor.
Mercimekte Kanada bağımlılığı artacak
Türkiye İstatistik Kurumu, 2021 kırmızı mercimek üretim varsayımını 350 bin ton olarak açıklamıştı. Lakin, kırmızı mercimek ekiminin yaklaşık yüzde 90’nının gerçekleştiği Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır, Batman üzere merkezlerdeki çok kuraklık üretimi yarı yarıya azalttı. Dal temsilcileri üretimin en optimist iddiayla 150 bin ton olacağını tabir ediyor. Üretimdeki düşüş fiyata yansıdı. Hasat başladığında Mersin’e kabuklu mercimek teslim fiyatı ton başına 6 bin 500 liraydı, Ağustos’ta 9 bin 500 liraya kadar yükseldi. Fiyat dönem başından bu yana yüzde 50 arttı. Toprak Mahsulleri Ofisi, kırmızı mercimekte geçen yıl ton başına 3 bin 500 lira olan alım fiyatını 2021 eseri için ton başına 5 bin liraya çıkardı. Yeşil mercimekte ise 2020 yılı için ton başına 3 bin 200 lira olan fiyat, 2021’de 4 bin 150 liraya yükseltildi. Mersin Ticaret Borsası Lideri Abdullah Özdemir, Mersin’e günde 10 kamyon mercimeğin fakat geldiğini belirterek, “Burada 25 fabrika var. Her biri 200 ile 500-600 ton sürece kapasitesine sahip. Üretim bölgesinde mercimeği alıp stoka koyan da var, fakat kuraklığın tesiri epeyce büyük. Kanada’da çabucak hemen yeni eser çıkmadı. İç piyasada Kanada mercimeğinin kilosu 9 lira 250 kuruştan yerli mercimek 12.5 liradan satılıyor. Kanada mercimeğinin Türkiye’ye teslimi 620-750 dolar düzeyinde. Maliyeti 690-700 dolar. Şimdiye kadar ihraç edilen yerli mercimek yok. Büsbütün ithal mercimek ihraç ediliyor. Kazakistan’da da kuraklığın tesiri ile 300 bin ton beklenen rekoltenin 100-150 bin ton olması bekleniyor. Kanada’nın üretimi 3 milyon ton. Bizim üretimimiz 150 bin ton. Üretimi kesinlikle artırmamız gerekiyor” dedi. İçerde üretimin azalması, Kazakistan’da da üretimin az olması niçiniyle mercimek, ithalatının tamamının Kanada’dan yapılması bekleniyor.
Üzümde rekolte kaybı yüzde 20’nin üzerinde
Sultaniye çekirdeksiz kuru üzüm hasadı başladı. Üretici Toprak mahsulleri ofisinin fiyat açıklamasını ve piyasadan eser almasını bekliyor. Kuru üzümde dünya önderi olan Türkiye’nin geçen yıl kuru üzüm rekoltesi 271 bin ton açıklanmış lakin ihracat dataları üretimin bunun üzerinde gerçekleştiğini gösterdi. Bu yıl ise dolu, don, sel üzere afetlerden en hayli etkilenen eserlerden birisi üzüm oldu. Rekolte çabucak hemen açıklanmasa da geçen yıla bakılırsa yüzde 20 civarında kayıp olduğu söz ediliyor.
Salihli Ziraat Odası Lideri Cem Yalvaç, üreticinin girdi maliyetlerinin fazlaca yükseldiğini belirterek yalnızca gübrede yüzde 120 ile yüzde 150 içinde artış olduğunu, ilaç fiyatlarının yüzde 100 civarında arttığını belirterek 9 numara sultaniye çekirdeksiz kuru üzüm fiyatının en az 16.5 lira olması gerektiğini söz etti.
TRAKYA ETKİLENMEDİ
Ayçiçeği üretiminde rekor artış
Trakya Bölgesi kuraklıktan etkilenmeyen bölgelerden birisi. Geçen dönem ayçiçeği fiyatının epeyce yükselmesi üretime yansıdı. Bu yıl ayçiçeği üretiminin 300 bin ton artarak rekor düzeye ulaşması bekleniyor. Trakyabirlik Genel Müdürü Hakan Çalen, üreticinin 2020 mahsulünü epey uygun fiyata satınca üretime yönelme olduğunu belirterek dönemle ilgili şu ayrıntıları verdi: “Bu yıl 250-300 bin ton artış bekliyoruz. Türkiye’nin üretimi 1 milyon 600 bin ton ile rekor düzeye ulaşacak. Türkiye İstatistik Kurumu 2 milyon ton diye açıklıyor lakin onların yaptığı hesap ile endüstrinin ve bizim hesaplarımız içinde her sene 400-500 bin ton fark oluyor. Yapılan ithalat, ham yağ üretimi ve ihracatı bizim bilgilerin yanlışsız olduğunu gösteriyor. Yapılan destekleme ödemeleri de bizim sayıların doğruluğunu teyit ediyor. Bu sene daha az ayçiçeği ve ham yağ ithalatı olacak. En az 250-300 bin ton azalacak. İthalatın azalması olağan olarak epey olumlu. Ölçü açısından umut verici bir gelişme. Şayet fiyat istikrarı de buna uygun olarak sağlanabilirse Türkiye-3-5 yıl ortasında üretimini 2 milyon tonun üzerine çıkarabilir. bu biçimde da gereksinimimizin yüzde 70-75’ini içerden karşılamış oluruz.
Birinci sefer ithalatta sıfır gümrükle harmana giriliyor
Harmana birinci kez sıfır gümrükle giriliyor. Birinci kere bu biçimde bir uygulama ile hasada giriliyor. Eserin bu kadar bol olduğu bir yılda sıfır gümrükle hasada girmek üretici için kaygı verici. Bu sene 1 milyon 600 bin ton eser dediğimizde 8 milyar lira demek. Fiziki olarak finansman olarak ıstıraplar yaşanabilir. Geçen sene yüzde 9 yüzde 10’la finansman muhtaçlığı karşılanırken bu sene yüzde 20’lerde. Finansman epey değerli. Bu niçinle stok tutmak fazlaca mümkün olmayacak. Birlik olarak natürel ki biz verdiğimiz taahhüdü yerine getirmiş oluruz. Öbür tarafta girdi fiyatlarındaki artış var. Hakikaten üretimin sürdürülmesi açısından çiftçiye verilecek fiyat değerli. Bu yıl güç bir yıl olacak ve herkesi şad etmek kolay olmayacak. Bu yıl ayçiçeğine verilecek fiyat gelecek yılın ekimini, fiyatını da belirleyecek. Bu niçinle bütün bu paramaetleri dikkate alarak ithalatta vergi siyaseti ve çiftçiye verilecek destekleme priminin buna uygun olarak uygulanması gerekir. Ayçiçeği primi ve gübre, mazot dayanaklarının kesinlikle artırılması gerekiyor. Bu hem bizim için tıpkı vakitte sanayi için önemli”
Fasulye üretiminde şimdilik sorun yok
Bakliyat mamüllerinden üretimde sorun yaşanmayan hatta bir ölçü üretim artışı olan tek eser kuru fasulye. çabucak hemen hasat başlamadı, lakin eser gelişimi düzgün görünüyor. Fasulyenin fiyatı da 7-98 lira düzeyinde.
Çam balı üretimi tehlikede
Tarım ve Orman Bakanlığının 2020 yılı bilgilerine göre Türkiye’de 22 bin 948 orman köyü var. Bu köylerde yaklaşık 7 milyon orman köylüsü yaşıyor. Orman köylüleri ülkenin en fakir, toplumsal imkanlardan yoksun, temel hizmetlerden bile yararlanamayan ve geçimini ormandan topladıkları eserlerle sağlıyor. Orman yangınları köylüleri göçe zorluyor. Yangınlarla köylüler konutlarını, gelir kaynaklarını kaybediyor. Marmaris başta olmak üzere Muğla yöresi Türkiye’nin ve beraberinde dünyanın en değerli çam balı üretim merkezi. Bu orman yangınlarından en hayli etkilenen kısımlardan birisi arıcılar. Dünya çam balı üretiminin yaklaşık yüzde 90’ı Türkiye’de, bunun da yüzde 80’ni Muğla’da üretiliyor. Türkiye’nin yıllık 115 bin ton bal üretiminin 30-40 bin tonu çam balı. Bunun da 15-20 bin tonu orman yangınlarının en tesirli olduğu Marmaris ve yöresinde gerçekleştiriliyordu. Bölgedeki orman yangınları çam balı üretimini uzun yıllar olumsuz etkileyecek.