celikci
Active member
KKTC 38 yaşında: Kıbrıslı Türklerin 70 yıllık siyasi uğraşından arda kalanlar
“Kıbrıs’ta iki eşit halktan biri olarak kendi kendini yönetme hakkına sahip bulunan Kıbrıs Türk halkı, kendi topraklarında hür ve demokratik bir sistem ortasında, kendi varlığını, ulusal ve kültürel kişiliğini, bütün insanların doğuştan eşit biçimde sahip oldukları temel hak ve hürriyetlerini muhafazaya kararlıdır. (…) Kıbrıs Türk halkı kendi bahtını şahsen kendisinin belirlemesi hakkına (self-determinasyon) sahiptir. Bu hak hiç bir biçimde ortadan kaldırılamaz”.
Üstte alıntıladığımız hususlar Kıbrıs Türk Federe Devleti Meclisi’nin 17 Haziran 1983 tarihinde almış olduğu kendi bahtını tayin sonucuyla ilgili açıklamada yer alıyor. Kelam konusu metin ve unsurları deneyimli Kıbrıslı siyasetçi Hakkı Atun’un 2018 yılında Lefkoşa’da yayınlanan ‘Hakkı Atun’un Siyaset Anıları’ isimli kitabın birinci cildinin 181. Sayfasında yer alıyor. 1974 savaşından 9 yıl daha sonra Kıbrıslı Türk liderliğinin ‘Kıbrıs’ta kendi bahtını tayin etme hakkına sahip iki halk vardır’ teoreminin resmi bir metinde yer almasından birkaç ay daha sonra, 15 Kasım 1983 tarihinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC)’nin kuruluşu dünyaya ilan edildi. Kuruluş anında “birkaç dost Müslüman ülke yeni devleti tanıyacak” ümidi hiç bir vakit gerçeğe dönüşmedi ve 1983’ten günümüze dek Kıbrıs’ın kuzeyindeki farklı devlet düzeneğini yalnızca Türkiye tanıdı. Birleşmiş Milletler (BM) kelam konusu yapıyla yabancı ülkelerin resmi alakalar ve diyalog kurmasını önleyen bir dizi kararlar aldı. Bu kararların gölgesinde Kıbrıslı Türkler 38 yıl boyunca milletlerarası düzlemden başka bir biçimde çetin bir ömür çabasına atıldı.
50’LERDE BAŞLAYAN SÜREÇ
KKTC’nin 1983’teki kuruluşuna giden süreç 50’li senelerda başladı ve Türkiye’deki darbe süreçlerine ve Kıbrıs Sıkıntısındaki kıymetli dönemeçlere paralel bir seyir izledi. 1950 yılında Kıbrıslı Rumların tek başlarına düzenlediği ‘Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanması’ referandumundan ‘Enosis’, yani ilhak sonucunın çıkmasından yaklaşık dört yıl daha sonra, Yunanistan diplomasisi Kıbrıslıların self-determinasyon hakkını BM’nin gündemine taşıdı. Atina’nın Kıbrıs’ta atağa geçtiği periyoda dek, Ankara’nın resmi söylemi Kıbrıs’ın İngiliz sömürgesi olarak seyrini devam ettiği sürece Türkiye’nin bir Kıbrıs Probleminin olmadığı tarafındaydı. Hatta Yunanistan’ın Kıbrıs için BM’ye başvurduğu periyodun arifesinde Türkiye diplomasisi Balkan Paktını canlandırmak ve Soğuk Savaş sürecinde Yunanistan ile daha yakın işbirliği içerisinde olmak için gayret sarf etmekteydi. Fakat Atina’nın tek taraflı Kıbrıs adımı Ankara’da Demokrat Parti’nin Doğu Akdeniz siyasetini radikal biçimde değiştirmesine niye olacaktı.
Kıbrıs Adası 1878 yılının ortalarında İkinci Abdülhamit rejimi tarafınca İngilizlerin denetimine bırakılmıştı. Birinci Dünya Savaşı daha sonrasındaysa ada İngiltere’nin bir sömürgesine dönüşecekti. Lozan Mutabakatıyla Türkiye ada üstündeki tüm haklarından feragat ettiğini milletlerarası kamuoyuna açıklamıştı. Bu gelişmeden 32 yıl daha sonra Türkiye milliyetçi Kıbrıs Türk liderliğine takviye sunma ve İngiltere’nin daveti üzerine Kıbrıs’ın dönüşüm süreciyle ilgili doruklara davet alma yoluyla Kıbrıs’ı yenidendan gündemleştirdi. Bu adımları 1956 daha sonrasında Özel Kuvvetlerin idaresindeki silahlı bir Kıbrıslı Türk direniş hareketinin oluşturulması takip edecekti.
İngiltere 50’li yılların sonlarına dek Kıbrıs’taki kolonyal rejimin savunuculuğuna soyundu. Lakin silahlı, sağcı, milliyetçi Rum örgüt ‘Eoka’nın taarruzları kararında adanın kanlı bir iç savaşa sürüklenmesiyle birlikte Londra tutum değişikliğine gitti. bu biçimdece 1957 daha sonrasında Londra Kıbrıs’ın İngiltere-Yunanistan-Türkiye üçgenindeki dengelerin gözetileceği yeni bir yapının üzerinde baş yormaya başladı. 1958 ortalarında ağırlaşan bu teşebbüslerin sonuncu adımı 1959-1960 periyodunda kurulacak olan, nazaranceli bağımsız olan fakat bununla birlikte üç yabancı devlete imtiyazlar tanıyan iki toplumlu Kıbrıs Cumhuriyeti olacaktı. Bu teşebbüsün ömrüyse yalnızca üç yıl olacaktı. İki toplumlu demokrasi 1963 Aralık ayında Kıbrıslı Türklerin ayrılmasıyla son buldu. Bu gelişme öncesinde Rum tarafı, Ankara ve Atina’nın itirazlarına karşın, 1960 Anayasası’nı değiştirme teşebbüsünde bulundu.
GETTOLARDAN KIBRIS TÜRK FEDERE DEVLETİ’NE
1963-1974 periyodunda Kıbrıslı Türkler Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) ögelerinin, mahallî direniş örgütü ‘TMT’nin, Kıbrıs Türk liderliğinin ve adadaki Türkiye elçiliğinin denetiminde olan ve adanın biroldukca noktasına serpilmiş olan gettolarda hayat gayreti verecekti. Kıbrıslı Türklerin gettolaşma sürecinden nasibini en hayli alanlar içinde barış ve emek, sınıf çabası yanlısı Kıbrıslı entelektüeller ve işçiler de vardı. Her iki toplumda da faşizan yapıların işçilere yönelik hücumları 1968’de iki toplumlu görüşmelerin başlamasından daha sonra da sürdü. 1967 yılında Yunanistan’daki faşist ve militarist askeri darbe Kıbrıs’taki demokrasi ve ortak özgür hayat çabasını derinden etkiledi. Bu gelişmeden birkaç yıl evvel, Türkiye’deki 1960 darbesinin temsilcileri kendi hayat biçimleri ve anlayışlarını Kıbrıslı Türklere empoze etmek için kolları sıvamıştı.
Kıbrıs 1974 Yazında vuku bulan faşist darbe ve akabindeki savaş daha sonrasında ikiye bölündü. Bu gelişme daha sonrasında gettolardan çıkan Kıbrıslı Türkler adanın kuzey kısımlarında, yüzbinlerce Rum’un gerilerinde bıraktığı ‘savaş ganimetlerinde’, yani mülk ve işletmelerde yeni bir ömür kurma gayesini güttü. Tıpkı süreçte, Kıbrıs’ta iki toplum içinde federal tahlil eksenli görüşmelerin tohumları atılırken, Kıbrıs Türk liderliği tek taraflı olarak ve milletlerarası kamuoyunun tanıması olmaksızın başka bir federe Kıbrıs Türk idare yapısı şekillendirdi.
12 EYLÜL’ÜN GÖLGESİNDEKİ KKTC
Kıbrıs Türk Federe Devleti’ndeki toplumsal ve siyasi muhalefet 70’li yılların sonlarına gerçek yeşerdi. Kıbrıs’taki her türlü ayrılıkçı hareketin karşısında duran, federal tahlili destekleyen, geçtiğimiz senelerda Türkiye Solunu ve sosyalist hareketini yakından tanıma fırsatını bulan Kıbrıslı Türk aydınlarla siyasetçilerin kurduğu siyasi yapılar 1981 yılına gelindiğinde milliyetçi Rauf Denktaş liderliğini derinden sarsma noktasına geldi.
12 Eylül 1980 darbesinden birkaç ay daha sonra, Ankara’da darbeci askerleri ve Lefkoşa’da milliyetçi kısımları endişelendirecek biçimde Kıbrıs Türk Solu sandıktan kayda paha kazanımlarla çıktı. Bu gelişimin gölgesinde Denktaş ve Ankara’daki işbirlikçileri Kıbrıs’ta kendilerinin dizayn edip denetim edeceği, başka, ikinci bir devlet düzeneğinin kurulması için düğmeye bastı. Ve Kasım 1983’te bir çeşit siyasi darbeyi andıran bir biçimde, Turgut Özal’ın Anavatan Partisi’nin Türkiye’de iktidara geldiği bir müddetçte, Lefkoşa’nın kuzeyinde KKTC’nin kuruluşu ilan edildi.
1983’teki kuruluşundan günümüze dek KKTC Kıbrıslı Türklerin kendi kendilerini yönetme açısından değerli, bir çeşit laboratuvar nazaranvi gördü. Bu yapının çeşitli kademelerinde görev alan Kıbrıslı Türkler çağdaş bir devleti direktörün ne manaya geldiğini yakından tanıma fırsatı elde etti. Ayrıyeten, Kıbrıs Türk toplumun geniş kısımları ekonomik kriz ve çalkantı senelerında devlet bölümünde çalışma fırsatına kavuştu.
KRİZ VE ÇALKANTILARLA DOLU 38 YIL
KKTC’nin kendisine münhasır kimi olumlu taraflarına karşın, 38 yıllık süreçte kelam konusu yapının olumsuz yanları öne çıkmakta. Memleketler arası arenadan farklı kalmasının Kıbrıslı Türkler açısından fazlaca önemli sosyoekonomik sonuçları kelam konusu. 2002-2017 devrinde muvaffakiyete ulaşma talihi olan federal tahlilin çöküşünün gölgesinde Kıbrıslı Türklerin Türkiye’ye olan fazlaca istikametli muhtaçlığı ve bağımlılığı lokal halkın sosyokültürel kompozisyonunda derin yaralar açmış durumda. Dahası Türkiye’deki iktidarların kendi dünya görüşü ve siyasetlerini adaya empoze etmeye kalkışmaları (son cumhurbaşkanlığı seçimlerinde vuku bulduğu üzere) Kıbrıslı Türkleri epey önemli sorun silsilesiyle karşı karşıya getiriyor.
Üstte değinilen meselelerin şiddeti 90’lı senelerda adanın kuzeyinde suikastlara, para-militer örgütlerin cirit atışına, kumar-mafya münasebetlerinin kökleşmesi noktasına kadar ilerledi. Kıbrıslı Türkler bu gelişmelerle birlikte 1999-2000 devrindeki finansal krize dinamik hareketleri ve sokakları hareketlendirerek yanıt verdi. 2010 yılların başındaysa Kıbrıslı Türkler Ankara’ya ‘biz besleme değiliz’ demek için sokaklardaydı.
2021 sonlarına gelindiğindeyse Kıbrıslı Türklerin tarihi seyirlerine çok problemli bir yapıyla devam ettiği görülüyor. Bir yıl evvel iktidara ‘iki devletli çözüm’ perspektifiyle gelen Ersin Tatar liderliği bu yapının temel problemlerine hala karşılık verebilmiş değil. Dahası Tatar’ın evvelki periyotta başkanı olduğu Sağ cenah son aylarda büyük bir krize gömülmüş durumda. Kıbrıslı Türkler bu gelişmelerin ve gelecekle ilgili tasaların gölgesinde bugün buruk bir tebessümünle KKTC’nin doğum gününü kutluyor.
ALINTIDIR
“Kıbrıs’ta iki eşit halktan biri olarak kendi kendini yönetme hakkına sahip bulunan Kıbrıs Türk halkı, kendi topraklarında hür ve demokratik bir sistem ortasında, kendi varlığını, ulusal ve kültürel kişiliğini, bütün insanların doğuştan eşit biçimde sahip oldukları temel hak ve hürriyetlerini muhafazaya kararlıdır. (…) Kıbrıs Türk halkı kendi bahtını şahsen kendisinin belirlemesi hakkına (self-determinasyon) sahiptir. Bu hak hiç bir biçimde ortadan kaldırılamaz”.
Üstte alıntıladığımız hususlar Kıbrıs Türk Federe Devleti Meclisi’nin 17 Haziran 1983 tarihinde almış olduğu kendi bahtını tayin sonucuyla ilgili açıklamada yer alıyor. Kelam konusu metin ve unsurları deneyimli Kıbrıslı siyasetçi Hakkı Atun’un 2018 yılında Lefkoşa’da yayınlanan ‘Hakkı Atun’un Siyaset Anıları’ isimli kitabın birinci cildinin 181. Sayfasında yer alıyor. 1974 savaşından 9 yıl daha sonra Kıbrıslı Türk liderliğinin ‘Kıbrıs’ta kendi bahtını tayin etme hakkına sahip iki halk vardır’ teoreminin resmi bir metinde yer almasından birkaç ay daha sonra, 15 Kasım 1983 tarihinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC)’nin kuruluşu dünyaya ilan edildi. Kuruluş anında “birkaç dost Müslüman ülke yeni devleti tanıyacak” ümidi hiç bir vakit gerçeğe dönüşmedi ve 1983’ten günümüze dek Kıbrıs’ın kuzeyindeki farklı devlet düzeneğini yalnızca Türkiye tanıdı. Birleşmiş Milletler (BM) kelam konusu yapıyla yabancı ülkelerin resmi alakalar ve diyalog kurmasını önleyen bir dizi kararlar aldı. Bu kararların gölgesinde Kıbrıslı Türkler 38 yıl boyunca milletlerarası düzlemden başka bir biçimde çetin bir ömür çabasına atıldı.
50’LERDE BAŞLAYAN SÜREÇ
KKTC’nin 1983’teki kuruluşuna giden süreç 50’li senelerda başladı ve Türkiye’deki darbe süreçlerine ve Kıbrıs Sıkıntısındaki kıymetli dönemeçlere paralel bir seyir izledi. 1950 yılında Kıbrıslı Rumların tek başlarına düzenlediği ‘Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanması’ referandumundan ‘Enosis’, yani ilhak sonucunın çıkmasından yaklaşık dört yıl daha sonra, Yunanistan diplomasisi Kıbrıslıların self-determinasyon hakkını BM’nin gündemine taşıdı. Atina’nın Kıbrıs’ta atağa geçtiği periyoda dek, Ankara’nın resmi söylemi Kıbrıs’ın İngiliz sömürgesi olarak seyrini devam ettiği sürece Türkiye’nin bir Kıbrıs Probleminin olmadığı tarafındaydı. Hatta Yunanistan’ın Kıbrıs için BM’ye başvurduğu periyodun arifesinde Türkiye diplomasisi Balkan Paktını canlandırmak ve Soğuk Savaş sürecinde Yunanistan ile daha yakın işbirliği içerisinde olmak için gayret sarf etmekteydi. Fakat Atina’nın tek taraflı Kıbrıs adımı Ankara’da Demokrat Parti’nin Doğu Akdeniz siyasetini radikal biçimde değiştirmesine niye olacaktı.
Kıbrıs Adası 1878 yılının ortalarında İkinci Abdülhamit rejimi tarafınca İngilizlerin denetimine bırakılmıştı. Birinci Dünya Savaşı daha sonrasındaysa ada İngiltere’nin bir sömürgesine dönüşecekti. Lozan Mutabakatıyla Türkiye ada üstündeki tüm haklarından feragat ettiğini milletlerarası kamuoyuna açıklamıştı. Bu gelişmeden 32 yıl daha sonra Türkiye milliyetçi Kıbrıs Türk liderliğine takviye sunma ve İngiltere’nin daveti üzerine Kıbrıs’ın dönüşüm süreciyle ilgili doruklara davet alma yoluyla Kıbrıs’ı yenidendan gündemleştirdi. Bu adımları 1956 daha sonrasında Özel Kuvvetlerin idaresindeki silahlı bir Kıbrıslı Türk direniş hareketinin oluşturulması takip edecekti.
İngiltere 50’li yılların sonlarına dek Kıbrıs’taki kolonyal rejimin savunuculuğuna soyundu. Lakin silahlı, sağcı, milliyetçi Rum örgüt ‘Eoka’nın taarruzları kararında adanın kanlı bir iç savaşa sürüklenmesiyle birlikte Londra tutum değişikliğine gitti. bu biçimdece 1957 daha sonrasında Londra Kıbrıs’ın İngiltere-Yunanistan-Türkiye üçgenindeki dengelerin gözetileceği yeni bir yapının üzerinde baş yormaya başladı. 1958 ortalarında ağırlaşan bu teşebbüslerin sonuncu adımı 1959-1960 periyodunda kurulacak olan, nazaranceli bağımsız olan fakat bununla birlikte üç yabancı devlete imtiyazlar tanıyan iki toplumlu Kıbrıs Cumhuriyeti olacaktı. Bu teşebbüsün ömrüyse yalnızca üç yıl olacaktı. İki toplumlu demokrasi 1963 Aralık ayında Kıbrıslı Türklerin ayrılmasıyla son buldu. Bu gelişme öncesinde Rum tarafı, Ankara ve Atina’nın itirazlarına karşın, 1960 Anayasası’nı değiştirme teşebbüsünde bulundu.
GETTOLARDAN KIBRIS TÜRK FEDERE DEVLETİ’NE
1963-1974 periyodunda Kıbrıslı Türkler Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) ögelerinin, mahallî direniş örgütü ‘TMT’nin, Kıbrıs Türk liderliğinin ve adadaki Türkiye elçiliğinin denetiminde olan ve adanın biroldukca noktasına serpilmiş olan gettolarda hayat gayreti verecekti. Kıbrıslı Türklerin gettolaşma sürecinden nasibini en hayli alanlar içinde barış ve emek, sınıf çabası yanlısı Kıbrıslı entelektüeller ve işçiler de vardı. Her iki toplumda da faşizan yapıların işçilere yönelik hücumları 1968’de iki toplumlu görüşmelerin başlamasından daha sonra da sürdü. 1967 yılında Yunanistan’daki faşist ve militarist askeri darbe Kıbrıs’taki demokrasi ve ortak özgür hayat çabasını derinden etkiledi. Bu gelişmeden birkaç yıl evvel, Türkiye’deki 1960 darbesinin temsilcileri kendi hayat biçimleri ve anlayışlarını Kıbrıslı Türklere empoze etmek için kolları sıvamıştı.
Kıbrıs 1974 Yazında vuku bulan faşist darbe ve akabindeki savaş daha sonrasında ikiye bölündü. Bu gelişme daha sonrasında gettolardan çıkan Kıbrıslı Türkler adanın kuzey kısımlarında, yüzbinlerce Rum’un gerilerinde bıraktığı ‘savaş ganimetlerinde’, yani mülk ve işletmelerde yeni bir ömür kurma gayesini güttü. Tıpkı süreçte, Kıbrıs’ta iki toplum içinde federal tahlil eksenli görüşmelerin tohumları atılırken, Kıbrıs Türk liderliği tek taraflı olarak ve milletlerarası kamuoyunun tanıması olmaksızın başka bir federe Kıbrıs Türk idare yapısı şekillendirdi.
12 EYLÜL’ÜN GÖLGESİNDEKİ KKTC
Kıbrıs Türk Federe Devleti’ndeki toplumsal ve siyasi muhalefet 70’li yılların sonlarına gerçek yeşerdi. Kıbrıs’taki her türlü ayrılıkçı hareketin karşısında duran, federal tahlili destekleyen, geçtiğimiz senelerda Türkiye Solunu ve sosyalist hareketini yakından tanıma fırsatını bulan Kıbrıslı Türk aydınlarla siyasetçilerin kurduğu siyasi yapılar 1981 yılına gelindiğinde milliyetçi Rauf Denktaş liderliğini derinden sarsma noktasına geldi.
12 Eylül 1980 darbesinden birkaç ay daha sonra, Ankara’da darbeci askerleri ve Lefkoşa’da milliyetçi kısımları endişelendirecek biçimde Kıbrıs Türk Solu sandıktan kayda paha kazanımlarla çıktı. Bu gelişimin gölgesinde Denktaş ve Ankara’daki işbirlikçileri Kıbrıs’ta kendilerinin dizayn edip denetim edeceği, başka, ikinci bir devlet düzeneğinin kurulması için düğmeye bastı. Ve Kasım 1983’te bir çeşit siyasi darbeyi andıran bir biçimde, Turgut Özal’ın Anavatan Partisi’nin Türkiye’de iktidara geldiği bir müddetçte, Lefkoşa’nın kuzeyinde KKTC’nin kuruluşu ilan edildi.
1983’teki kuruluşundan günümüze dek KKTC Kıbrıslı Türklerin kendi kendilerini yönetme açısından değerli, bir çeşit laboratuvar nazaranvi gördü. Bu yapının çeşitli kademelerinde görev alan Kıbrıslı Türkler çağdaş bir devleti direktörün ne manaya geldiğini yakından tanıma fırsatı elde etti. Ayrıyeten, Kıbrıs Türk toplumun geniş kısımları ekonomik kriz ve çalkantı senelerında devlet bölümünde çalışma fırsatına kavuştu.
KRİZ VE ÇALKANTILARLA DOLU 38 YIL
KKTC’nin kendisine münhasır kimi olumlu taraflarına karşın, 38 yıllık süreçte kelam konusu yapının olumsuz yanları öne çıkmakta. Memleketler arası arenadan farklı kalmasının Kıbrıslı Türkler açısından fazlaca önemli sosyoekonomik sonuçları kelam konusu. 2002-2017 devrinde muvaffakiyete ulaşma talihi olan federal tahlilin çöküşünün gölgesinde Kıbrıslı Türklerin Türkiye’ye olan fazlaca istikametli muhtaçlığı ve bağımlılığı lokal halkın sosyokültürel kompozisyonunda derin yaralar açmış durumda. Dahası Türkiye’deki iktidarların kendi dünya görüşü ve siyasetlerini adaya empoze etmeye kalkışmaları (son cumhurbaşkanlığı seçimlerinde vuku bulduğu üzere) Kıbrıslı Türkleri epey önemli sorun silsilesiyle karşı karşıya getiriyor.
Üstte değinilen meselelerin şiddeti 90’lı senelerda adanın kuzeyinde suikastlara, para-militer örgütlerin cirit atışına, kumar-mafya münasebetlerinin kökleşmesi noktasına kadar ilerledi. Kıbrıslı Türkler bu gelişmelerle birlikte 1999-2000 devrindeki finansal krize dinamik hareketleri ve sokakları hareketlendirerek yanıt verdi. 2010 yılların başındaysa Kıbrıslı Türkler Ankara’ya ‘biz besleme değiliz’ demek için sokaklardaydı.
2021 sonlarına gelindiğindeyse Kıbrıslı Türklerin tarihi seyirlerine çok problemli bir yapıyla devam ettiği görülüyor. Bir yıl evvel iktidara ‘iki devletli çözüm’ perspektifiyle gelen Ersin Tatar liderliği bu yapının temel problemlerine hala karşılık verebilmiş değil. Dahası Tatar’ın evvelki periyotta başkanı olduğu Sağ cenah son aylarda büyük bir krize gömülmüş durumda. Kıbrıslı Türkler bu gelişmelerin ve gelecekle ilgili tasaların gölgesinde bugün buruk bir tebessümünle KKTC’nin doğum gününü kutluyor.
ALINTIDIR