Onur OĞUZ – Hakan GÜLDAĞ – Vahap MUNYAR
Türkiye Besin Patronları Sendikası (TÜGİS) İdare Şurası Lideri Necdet Buzbaş, “Gündem Özel” sorularımızı yanıtlarken, “BM Besin ve Tarım Örgütü’nün (FAO) raporuna bakılırsa dünyada yılda 1.3 milyar ton besin çöpe gidiyor, israf oluyor. Bunun nakdî bedeli 1 trilyon doları buluyor. 4’te biri kurtarılabilse dünyadaki 821 milyon aç insan doyurulabilir” dedi. Buzbaş, FAO’nun araştırmasından Türkiye’deki durumu da ortaya koydu: “Türkiye’de yılda yaklaşık 26 milyar ton besin israf ediliyor, bunun finansal karşılığı 224 milyar lirayı buluyor. Türkiye, kişi başına 93 kg/yıl ile en epeyce besin israfının yapıldığı 10 ülke içinde 3’üncü sırada yer alıyor.”
TÜGİS Lideri Necdet Buzbaş’a sorularımız ve karşılıkları şu biçimde:
BESİN İSRAFI 1 TRİLYON DOLAR
● Dünyada ve Türkiye’de gıda-yiyecek israfı ne durumda? Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerle karşılaştırıldığında Türkiye’deki israf, ortalamaların fazlaca üstünde midir? Örneğin 10-15 yıl evvel israf konusunda nerelerdeydik? Artık israfın azalmaya başlaması konusunda umut verici durum var mı?
İki deyişimizle kelama başlamak isterim. “Yaşamak için yiyin, yemek için yaşamayın”, pekala bunun ölçüsü ne olmalı?
“Yiyiniz içiniz israf etmeyiniz.” Bunları yaşatır ve yaşarsak birazdan aktaracağım tablonun tablonun vahametinden kurtuluruz.
Tarım alanlarının daraldığı ve insan nüfusunun her yıl 85 milyon arttığı dünyamızda besin israfı ve kaybı her vakitten daha fazlaca ehemmiyet kazanmış durumda. Gelişmekte olan ülkelerde besin kayıpları daha fazlaca tarladan başlayıp üretim, hasat, saklama, sürece, dağıtım ve pazarlama süreçlerindeki alt yapı eksikliklerinden kaynaklanırken, gelişmiş ülkelerde ise perakende ve tüketim evrelerinde oluşmaktadır. Besin kayıp ve israflarının yüzde 56’sı gelişmiş ülkelerde, yüzde 44’ü gelişmekte olan ülkelerde ortaya çıkmaktadır. Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü’nün (FAO) raporuna bakılırsa, dünyada üretilen yıllık 4 milyar ton besinin yalnızca 2.7 milyar tonu tüketime gidiyor. Çöpe giden ve israf olan besin ölçüsü 1.3 milyar ton. Bunun finansal pahası yaklaşık 1 trilyon doları buluyor. Bu besinin 4’te biri kurtarılabilse, dünyadaki 821 milyon aç insan doyurulabilir. FAO raporundan birtakım ilgi alımlı ayrıntıları paylaşmak isterim:
Gelişmiş ülkelerdeki israfın maliyeti 680 milyar dolar iken gelişmekte olan ülkelerde bu sayı 310 milyar dolar.
Meyve ve sebzeler en yüksek oranda israf edilen besin eserleri.
Güçlü ülkelerin besin israfı 222 milyar ton, Sahra Altı Afrika’da bir yılda üretilen besinin neredeyse toplamına eşit (230 milyar ton).
Birkaç istatistiki kıymet ile ülkelerin besin israfı boyutlarına bakmakta fayda var:
Çin: Yıllık toplam israf 91.6 milyon ton, kişi başına yıllık israf 64 kilogram.
Hindistan: Yıllık toplam israf 68.7 milyon ton, kişi başına israf 50 kilogram.
ABD: Yıllık toplam israf 19.3 milyon ton, kişi başına israf 59 kilogram.
Japonya: Yıllık toplam israf 8.1 milyon ton, kişi başına israf 64 kilogram.
Almanya: Yıllık toplam israf 6.2 milyon ton, kişi başına israf 75 kilogram.
Fransa: Yıllık toplam israf 5.5 milyon ton, kişi başına israf 85 kilogram.
İngiltere: Yıllık toplam israf 5.2 milyon ton, kişi başına israf 77 kilogram.
Türkiye’de meyve ve zerzevatın yaklaşık yüzde 25-30’u tüketiciye varmadan çöpe gidiyor. Besin israfının yüzde 39’u üreticilerde, yüzde 5’i perakendecilerde, yüzde 14’ü yemek dalında ve yüzde 42’si konutlarda gerçekleşiyor.
FAO’nun araştırmasına bakılırsa, Türkiye’ de yılda yaklaşık 26 milyar ton besin israf ediliyor, bunun finansal karşılığı 224 milyar lirayı buluyor. Türkiye’nin dünya genelinde kişi başına 93 kg/yıl besin israfı ile en epeyce besin israfının yapıldığı 10 ülke içinde 3’üncü sırada yer alması maalesef epeyce üzücü.
Boston Consulting Group (BCG) tarafınca gerçekleştirilen bir araştırmaya göre; besin atığı ölçüsü bugünkü üzere artmaya devam ederse, besin atığı ölçüsünün 2030 yılında 2.1 milyar tona ve 1.5 trilyon dolar düzeyine ulaşacağı kestirim ediliyor. Yapılacak uygunlaştırıcı çalışmalarla; farkındalık 260 milyar dolar, tedarik zinciri alt yapısı 150 milyar dolar, tedarik zinciri verimliliği 120 milyar dolar, işbirliği ve çevresel siyasetler ile 170 milyar dolar olmak üzere 700 milyar dolarlık bir kazanım fırsatı yakalanabileceği hesaplanıyor.
Kamuoyu ve karar alıcılar yükle besin israfına ağırlaşıyor. Bana nazaran su israfı birincil öncelikli. Zira su olmadan besin üretimi kelam konusu değil.
Ülkemiz su yoksuludur. Kişi başına düşen yıllık su ölçüsü 1.347 m³’dür, bunun 5.000 m³ üzerinde olması tercih edilir. Ayrıyeten uzun yıllar yağış ortalamamız da 547 mm olup, elverişli tarım üretimi için yetersizdir.
birinci öncelikli gündemimiz su tasarrufu olmalıdır. Bir insanın biyolojik ve yaşamsal gereksinimleri için minimum su tüketimi 25 litre civarındadır. Lakin çağdaş hayat gereklilikleri dikkate alınarak bir günlük ortalama su tüketimi standardı 150 litre olarak kabul ediliyor. Ülkemizde, kişi başı günlük su kullanım ölçüsü 217 litre.
BİR KİLO DOMATESE 184 LİTRE SU
● Bilhassa sebze-meyvede tarladan sofraya uzanan zincirde israf ve fiyat konusunda aksayan istikametlerden, gerçek yürümeyen yanlardan kelam edilir. İsraf tarafında aksayan, yanlış yönetilen neler var? Tarladan sofraya uzanan zincirdeki aksaklıklar, yanlış idare meblağları nasıl etkiliyor? Çok konuşulmasına karşın bu mevzuda niye hayal edilen yol alınamıyor?
Ülkemizde, klasik tarım üretimi su kaynaklarının yüzde 73’ünü harcarken endüstride yüzde 11’i, evsel tüketimde ise yüzde 16’sı kullanılıyor. Avrupa’da tarım sulamada yüzde 22, endüstride yüzde 57 ve konutlarda yüzde 22’si kullanıyor.
Besin üretiminde su tüketimine kimi örnekler şöyleki:
1 kilo sığır eti üretmek için 15 bin 500 litre su tüketiliyor.
1 kilo peynir üretimi için 5 bin 300 litre su kullanılıyor.
1 kilo pirinç üretimi için 3 bin 400 litre su tüketiliyor.
1 kilo şeker üretimi için 1500 litre su kullanılıyor.
1 kilo domates üretimi için 184 litre su tüketiliyor.
Bu durumda, beslenmede bitkisel eserleri tercih etmemiz ve istikrarlı beslenmemiz su tasarrufunu destekleyecektir.
TARIMDA KİŞİ BAŞI ÜRETİM 10.922 DOLAR
Ülkemizin ziraî üretiminin yüzde 85’i bitkisel üretimden oluşuyor. Bunun 68.5 milyon tonu tahıl, 31.5 milyon tonu zerzevat ve 23.5 milyon tonu meyvedir. Dünyada tarımda çalışan kişi başına üretimin yıllık ortalaması 16 bin 730 dolar iken Türkiye’de bu paha 10 bin 922 dolardır.
Yani ülkemizdeki ziraî verimlilik dünya ortalamasının yüzde 34 altındadır.
Tarladaki verimsizlik üzerine süreçlerdeki kayıpların eklenmesi fiyat oluşumunu olumsuz etkilemekte fiyatı üst çekmektedir.
Mevzu hayli konuşuluyor lakin tahlil odaklı tartışılmıyor. Süreç yönetilmiyor.
ORGANİK TARIMIN MALİYETİ DAHA YÜKSEK
● Son devirde organik tarım fazlaca konuşuluyor. “Türkiye’nin geleceği organik tarımda” deniliyor. Gerçek organik besin eseri nedir? Türkiye’nin bu alanda dünyada avantajları ve dezavantajları nedir?
Organik tarım, üretimde kimyasal girdi kullanmadan, üretimden tüketime kadar her evresi denetimli ve sertifikalı bir ziraî üretim metodudur. Ülkemizde organik tarım 1986 yılında ithalatçı firmaların ısrarı ve talepleri doğrultusunda başlatılmıştır.
Gerçek organik eser için tüketicinin; eser ambalajında Bakanlığın Organik Tarım Logosu ile yetkilendirilmiş sertifika ve belgelendirme kuruluşunun ismi, logosu, kod numarası ve eser sertifika numarasını araştırması ve bulması gerekir.
AB’nin 11 Aralık 2019 tarihinde dünya kamuoyu ile paylaştığı “Yeşil Mutabakat”da organik tarıma özel yer verilmiş, tarım topraklarının yüzde 25’inin 2030 yılına kadar organik tarıma tahsis edilmesi planlanmıştır. Organik tarım konvansiyonel tarıma kıyasla maliyeti daha yüksek ve nitelikli insan gücü isteyen bir uğraş.
AVRUPA’YA ORGANİK ESERİN YÜZDE 7’Sİ TÜRKİYE’DEN GİDİYOR
Bu özelliği ile güçlü ve endüstride gelişmiş ülkelerdeki talebi daha ağırdır.
Organik tarımla ilgili birtakım datalara birlikte bakalım:
Tarım Alanları: Organik tarım alanı dünyada 70 milyon, Türkiye’de 500 bin hektar.
Pazar Büyüklüğü: Dünyada 100 milyar, ülkemizde 180 milyon dolar.
Üretici Sayısı: Dünyada 3 milyar, Türkiye’de 75 bin.
Kişi Başına Tüketim: Dünyada yıllık 13 dolar, ülkemizde 2.5 dolar.
Organik tarım mamüllerinin en büyük tüketicileri ABD’den daha sonra Almanya ve Fransa’dır. Avrupa’nın ithal ettiği organik mamüllerin yüzde 7’si Türkiye’den gitmekte, 1986 yılında 8 eserle başlayan ihracat bugün 235 eserle devam ediyor. Avrupa ülkelerine yaptığı 211 ton organik eserle en epeyce organik eser ihracatı yapan 6’ncı ülke pozisyonundayız.
Tarımda ‘müdahaleci’ tavır hakikat değil
● Süt ve süt mamüllerinin meblağları niye bu kadar arttı? İstikrarları bozan bu tıp süratli fiyat artışlarını engelleyecek düzenekler neler olabilir? Kamuya bu mevzuda bakılırsav düşer mi? Yoksa bunlara hiç müdahale etmemek daha mı yanlışsız?
Son 40 yılda ülke hayvancılığında değerli değişiklikler yaşanmıştır. Küçükbaş hayvancılık terk edilmiş, kapalı sistem büyük baş hayvan varlığı 15 kat artarken bu mühlet ortasında yem bitkisi ekim alanları yalnızca 2.5 kat artmıştır. Hayvancılık için birinci darboğaz yetersiz yem hammaddesinin ithalat yoluyla karşılanması olmuştur. Öteki değerli bir parametre ise verimliliktir. Süt ve büyükbaş hayvan karkas randımanları açısından dünya ortalamalarının üzerinde, AB ortalamasının ise çok gerisindeyiz.
Çiğ süt referans meblağları Birinci olarak Ulusal Süt Kurulu tarafınca belirleniyordu. Lakin son 3.5 yıldır enflasyona tesirini denetim altında tutabilmek maksadı ile kamu idaresindeki besin komitesinde belirlenir oldu. İş yine aslına rücu etti, bu kere çiğ süt referans fiyatını Ulusal Süt Kurulu belirledi. Besin komitesinde son belirlenen referans fiyatı ve prim dayanağı ile 3.20 TL/et olan çiğ süt fiyatı bu kere 1 Temmuz 2021 – 31 Aralık 2021 tarihleri içinde 3.40 TL olarak Ulusal Süt Konseyince belirlendi. Çiğ süte yapılan fiyat artışı yüzde 9.6 iken son altı ayda yemde fiyat artışı yüzde 35. Ertelenen, geciktirilen çiğ süt referans fiyat artışları bir yandan yetiştiriciyi mağdur ediyor, rafl ardaki süt mamüllerindeki fiyat dalgalanmaları ile tüketici de hoşnutsuzluk yaşıyor. Genel olarak kamunun tarım piyasalarında düzenleyici kurum ve kuruluşları ile rol alması olağan sayılsa da, müdahaleci halleri ile hür piyasa iktisadı kurallarını ihlal etmeleri hakikat değildir.
Besin katkı unsurları ömür biçiminin gereği
● Vakit zaman TV kanallarına yansıyan şimdilerde toplumsal medyada çoğunlukla gündeme gelen besin mamüllerinde hami kimyasalların fazlaca çok halde kullanıldığına ve/veya GDO’lu mamüllerin kullanıldığı ya da direkt olmasa bile GDO’lu yemleri yiyen hayvanların insan sıhhati için tehlike yarattığına ait tezlere ne diyorsunuz?
Öncelikle besin katkı unsurlarının hayat biçimimizin gerekliliği olduğunun altını çizmeliyim. Kentleşme, sanayi toplumu gereği ağır iş ömrü, ülkeler ortası seyahatlerin kolaylaşması, bulunduğunuz coğrafyanın kâfi zenginlikte besin hususlarını sunmaktan mahrum olması üzere birfazlaca niçinle satın alınan besin mamüllerinin makul müddetlerde tüketime elverişli biçimde kalması mecburilik gösteriyor. Bu mühlete genel ismiyle biz raf ömrü diyoruz. Besin katkı unsurları; besinin besleyici pahasını korumak, lezzet ve rengini koruma etmek, lezzet kayıplarını önlemek ve besin pahasını korumak, besinde hastalık yapan mikroorganizmaların gelişmesini önlemek gayesiyle kullanılırlar. Besin katkı unsurlarının kullanım ölçüleri kodeks ismi verilen mevzuatla belirlenmiş, Kodeks Alimentarius ismi verilen memleketler arası organizasyonca yapılan bilimsel ve saha çalışmaları mutlaklık kazanmaktadır. Besin katkı unsurlarının yahut hami kimyasalların kodekste belirlenen ölçüleri haricinde kullanılmaları ağır bir yasal kabahattir.
GDO’lu yemleri yiyen hayvanların insan sıhhati için tehlike yarattığı tezleri bilimsel olmadığı kadar gen transferiyle de uyumlu değildir. Ülkemizde 2010 yılında yayımlanan 5677 sayılı Biyogüvenlik Kanunu; GDO’lu bitkilerin üretimini, GDO’lu mamüllerin besin hususlarında kullanmasını yasaklamış, ağır mahpus cezaları getirmiştir. Hayvan yemi olarak kullanması ise son derece sıkı mevzuat ile düzenlenmiştir. Türkiye bugün sahip olduğu teknolojik alt yapısı ile en ufak bir GDO bulaşmasını tespit ve izleyebilecek imkanlara sahiptir.
Besin sanayi şirketlerinin el değiştirmesi tartı kazandı
● COVID-19 krizi dünyada ve ülkemizde besin üretimini, tedarikini nasıl etkiledi? COVID-19 krizi, dünyaya ve ülkemize besin konusunda hangi dersleri verdi? Alınan derslere uygun adımlar atılıyor mu?
COVID-19 salgını, Türkiye iktisadı 2018 yılında yaşanan kur türbülansının yarattığı dengesizliklerin giderilemediği bir devirde yakaladı. Salgın ile birlikte tüm dünya ülkelerini alarma geçiren krizin, yalnızca sıhhat krizi olmadığı bununla birlikte ekonomik kriz (küresel durgunluk), ekolojik kriz (yaşanan iklim değişikliği) ve toplumsal kriz (belirginleşen gelir eşitsizliği, ırk ayrımcılığı, toplumsal devlet yetersizliği vb.) olduğu da ortaya çıktı. Yani salgın baskılanmış krizleri de tetikledi. Tarım ve besin dalı salgın sürecinin kurallarından etkilendi. Birinci aylarda yaşanan arz/talep şoklarıyla çaba edildi, biroldukça ülkede marketlere atak edilerek yağmalanan besin hususları imajları tarım ve besin çalışanlarımızın uğraşıyla bizim ülkemizde yaşanmadı. Salgının ilerleyen aylarında (ilk yılın ikinci yarısından daha sonra) ülkelerin kendi besin güvenliklerini sağlamak ismine stratejik temel besin mamüllerinde stoklamaya yönelmesi, ihracat yasağı yahut kısıtlamaları getirmesi, global lojistik sistemdeki dar boğazlar (konteyner yokluğu, yetersiz gemi taşımacılığı) dünya besin meblağlarını zıplattı. Bu yılın başlarında aşıların bulunması ve aşılamanın sürat kazanması, bir yandan toplumsal hayatın önceye dönme hasretini kısıtlı ölçüde karşılarken iktisadın çarklarının hızlanması ümitlerini artırdı. Dünya artan besin meblağları haricinde ülkemizin kendi özgün ekonomik meseleleri niçiniyle (enflasyon, kur artışları, faizler vb.) yurtiçi besin fiyatlarındaki artışlar misli ile hissedilir oldu. Sonuçta besin endüstrinde cirolar düştü, kârlılıklar asgariye indi, yeni yatırımlar yerine şirket el değiştirmeleri yük kazandı.Dünya siyaset ve siyasi arenasının gündemine baktığımızda yazık ki gerekli derslerin alındığını söylemek mümkün olmuyor.
Besin güvenliğinde 70.1 puan ile 48’inci sıradayız
● Temel besin eserleri bakımından durumumuz nedir? Gelir seviyesi açısından bakılınca Türkiye, vatandaşların besine erişiminde nasıl bir tabloya sahip? Gelir seviyemize nazaran âlâ beslenebiliyor muyuz? Bu hususta dünya ile karşılaştırma yapar mısınız?
İnsanların istedikleri vakit, istedikleri kadar sağlıklı ve muteber besine erişebilmeleri olarak tanımlanan Besin Güvenliği (Food Security) bütün toplumlar ve devletler için son derece değerli bir husustur. Dünyada üretilen yaklaşık 4 milyar ton besin ve bunun üçte birinin israf bulunmasına rağmen kişi başına ortalama 2.940 Kcal/gün güç pahasında besin tüketiliyor. Lakin satın alma gücünün azalması ve besin fiyatlarının artması besine erişimi zorlaştırıyor.
FAO, memleketler arası kurumlar ve üniversiteler ile işbirliği yaparak Küresel Food Security Index (GFSI) isimli bir metodoloji geliştirmiştir. 1996 yılında yapılan dünya besin doruğunda belirlenen üç kritere göre, ülkelerin besin güvenliği düzeyi tahlil ediliyor. Bu üç kriter; bulunabilirlik, ekonomiklik ve güvenilirlik (kalite) olarak sıralanıyor. GFSI pandemi öncesi raporuna nazaran besin güvenliği açısından en düzgün 7 ülke şu biçimde:
● Singapur,
● İrlanda,
● Birleşik Krallık,
● Hollanda,
● Avusturya,
● İsviçre
● Finlandiya.
En berbatlar ise şu biçimde sıralanıyor:
● Burundi,
● D. Kongo Cumhuriyeti,
● Madagaskar,
● Yemen,
● Sierra Leone,
● Çat,
● Malavi.
● Türkiye ise 70.1 ortalama puanla 48’inci sırada yer alıyor. Türkiye’de 10 milyon civarındaki mutlak fakir insanın gelir seviyesi açısından, pandemi de dikkate alındığında besine erişimi pek zorlaştı. Hanehalkı hasılatlarının yarısının besin harcamalarına tahsis edildiğini gözlemliyoruz.
Enflasyonda gıdayı suçlamak sorumluluktan kaçmak üzere
● Besin enflasyonu yüzde 30’a dayandı (yüzde 29). Evvelden yaz aylarında besin enflasyonunda bir gevşeme yaşanırdı. Son periyotlarda bunu nazaranmiyoruz. Önümüzdeki periyotta besin enflasyonunun nasıl bir seyir izlemesini bekliyorsunuz?
Sepetteki öbür kategoriler maalesef taze zerzevat ve meyve meblağlarında Ağustos ayındaki yüzde 10.08’lik artışı frenleyememiş. Çok kuraklık, çok sel ve yağışlar, orman yangınları niçiniyle yaşanan kayıplardan kelam ediliyor lakin ben ikna olmuyorum. Besin enflasyonunun kökten niçinleri masaya yatırılıp radikal ve sürdürülebilir tahliller ortaya konulmalıdır. Üzülerek söyleyeyim enflasyonu aşağılara çekecek uğraşıyı verecek, bir inanmışlık bakılırsamiyorum; herkes güya Sepetteki başka kategoriler maalesef taze zerzevat ve meyve meblağlarında Ağustos ayındaki yüzde 10.08’lik artışı frenleyememiş. Çok kuraklık, çok sel ve yağışlar, orman yangınları niçiniyle yaşanan kayıplardan kelam ediliyor fakat ben ikna olmuyorum. Besin enflasyonunun kökten niçinleri masaya yatırılıp radikal ve sürdürülebilir tahliller ortaya konulmalıdır. Üzülerek söyleyeyim enflasyonu aşağılara çekecek uğraşıyı verecek, bir inanmışlık goremiyorum; herkes güya enflasyondan şad, kabullenmiş, vatandaş hayat pahalılığından şikayetçi. Türkiye’de enflasyonu azdıran ana kalemin besindeki fiyat artışları olduğu düşünülüyor. Bu kıymetlendirme hakikat mudur? Türkiye’de enflasyonu azdıran ana kalemin besindeki fiyat artışları kaynaklı olduğunu söylemek haksızlık olur. Tüketici enflasyonu üzerinde besin fiyat artışları olağan olarak tesirlidir çünkü enflasyon sepetindeki harcama kümeleri itibariyle yüzde 25.94 ile en yüksek hisseye sahip. Birinci sırada besin ve alkolsüz içecekler, ikinci sırada yüzde 15.49 ile ulaştırma ve üçüncü sırada yüzde 15.36 ile konut sıralanıyor. Besin suçlanarak güya bir sorumluluktan kaçınma havası var gibi… Halkın temelde kaygısı hayat pahalılığı, yani hasılatının enflasyonun altında kalması.
Tarım ve besin ülkelerin bekası için stratejik ehemmiyete sahiptir
● Bütün yetki sizde olsa besin enflasyonunu engelleyecek, Türkiye’nin olabildiğince ucuz, sağlıklı ve kaliteli beslenmesi için atacağınız birinci adımlar, alacağınız birinci kararlar ne olur?
“Yaşanan hayat pahalılığının en öncü sorumlusu besin enfl asyonudur” yargısı tutarsız olup hakikat da değildir. Besin enfl asyonunun manşet enfl asyon üstündeki tesirini minimize etmek ve bunun sürekliliğini sağlamak için ismi geçen problemlerin tahlile kavuşturulması bile kâfi olmayabilir. Tüketicilere emniyetli besin temini için tüm sürecin bir arada kıymetlendirilmesi, yönetilmesi ve denetlenmesi gerekir. İlaç kalıntısı içeren bir bitkiden sağlıklı bir besin eseri elde edilemeyeceği üzere, güzel bir yem de elde edilemez. Sıhhatsiz ve içerik açısından zayıf bir yemle beslenen hayvanlardan da sağlıklı bir hayvansal besin elde edilemez.
Endüstriyel tarımın getirdiği bolluk, besin için koruma ve nakil kurallarının yetersizliği, çok kentleşme, global iklim değişikliği, gereğince önlem alınamayan rekabet bozucu ögeler ve adil dağıtımla yaygınlaştırılamadığı için açlığı önleyemedi (bugün dünyada 800 milyon açlıkla uğraş eden insan var). Endüstriyel tarımın tabiata ve insanlığa sıhhat açısından hayli değerli olumsuz bir bedeli de oldu, olmaya devam ediyor. Mevcut sistem sürdürülebilir değil. Tarım ve besin üretimi, direkt halk sıhhati ile ilgili olması niçiniyle ülkelerin bekası için stratejik ehemmiyete sahip bir daldır. Gelişmekte olan ülkelerin bir birçok bu gerçeği ıskalamakta, endüstriyi seçerken tarımı ihmal etmekte. Bugün dünyadaki besin üretiminin yüzde 80’ininin endüstrileşmiş 8 ülke tarafınca gerçekleştiriliyor olması, dikkat cazibeli bir olgu… kuvvetli devlet, besinde bağımlı olmamak demektir. 21’nci yüzyıl başlangıcı yeni bir tarım ihtilalinin işaretlerini veriyor. Tarımda çalışan nüfus azalıyor, biyoteknoloji, nanoteknoloji ve bilişim teknolojileri tarımda ağır ve faal kullanıma sunuluyor. Sanayi 4.0 terimi tarım için de kullanılıyor. Teknoloji ağır fakat tabiatla barışık, yeşil güç kullanan yeşil iktisada yöneliş hızlanıyor. Ülkemiz sanayi ihtilali dahil, köktencil değişimlerde daima katarın son vagonuna yetişebiliyor. Mevcut güçlü entelektüel sermaye varlığımızla sahip olduğumuz bu varlıklı coğrafyanın hakkını verecek sistemi kurmalıyız. Yeni sistemin dört temel gayesini şöyleki sıralayabilirim:
Sürdürülebilirlik: Doğal kaynakları muhafazalı, olumsuz çevresel tesirleri minimize etmeli, şoklara dayanıklılığı kuvvetli olmalı.
Verimlilik: Tabiat dostu teknolojilerle yüksek randıman, kâfi üretim, atık ve artıkların en aza indirgenmesi.
Besleyici ve Sağlıklı Esere Erişim: Besleyici kıymeti yüksek, kaliteli eser öncelik ve çeşitliliği, sağlamlılık, yerelden tedarik (150 km çapında bir bölge) kolaylığı
Kapsayıcılık: Ekonomik ve toplumsal muhafazada kapsayıcılık, dezavantajlı kümeleri dikkate alan, kimseyi geride bırakmayan. Kamunun önderliğinde, yalnızca bu hususta nazaranvlendirilmiş uzman bir Bakan Yardımcısı atanmasıyla bu başlangıç sağlanabilir, katarın ön vagonunun birinci yolcularından olabiliriz, olmalıyız.
Türkiye Besin Patronları Sendikası (TÜGİS) İdare Şurası Lideri Necdet Buzbaş, “Gündem Özel” sorularımızı yanıtlarken, “BM Besin ve Tarım Örgütü’nün (FAO) raporuna bakılırsa dünyada yılda 1.3 milyar ton besin çöpe gidiyor, israf oluyor. Bunun nakdî bedeli 1 trilyon doları buluyor. 4’te biri kurtarılabilse dünyadaki 821 milyon aç insan doyurulabilir” dedi. Buzbaş, FAO’nun araştırmasından Türkiye’deki durumu da ortaya koydu: “Türkiye’de yılda yaklaşık 26 milyar ton besin israf ediliyor, bunun finansal karşılığı 224 milyar lirayı buluyor. Türkiye, kişi başına 93 kg/yıl ile en epeyce besin israfının yapıldığı 10 ülke içinde 3’üncü sırada yer alıyor.”
TÜGİS Lideri Necdet Buzbaş’a sorularımız ve karşılıkları şu biçimde:
BESİN İSRAFI 1 TRİLYON DOLAR
● Dünyada ve Türkiye’de gıda-yiyecek israfı ne durumda? Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerle karşılaştırıldığında Türkiye’deki israf, ortalamaların fazlaca üstünde midir? Örneğin 10-15 yıl evvel israf konusunda nerelerdeydik? Artık israfın azalmaya başlaması konusunda umut verici durum var mı?
İki deyişimizle kelama başlamak isterim. “Yaşamak için yiyin, yemek için yaşamayın”, pekala bunun ölçüsü ne olmalı?
“Yiyiniz içiniz israf etmeyiniz.” Bunları yaşatır ve yaşarsak birazdan aktaracağım tablonun tablonun vahametinden kurtuluruz.
Tarım alanlarının daraldığı ve insan nüfusunun her yıl 85 milyon arttığı dünyamızda besin israfı ve kaybı her vakitten daha fazlaca ehemmiyet kazanmış durumda. Gelişmekte olan ülkelerde besin kayıpları daha fazlaca tarladan başlayıp üretim, hasat, saklama, sürece, dağıtım ve pazarlama süreçlerindeki alt yapı eksikliklerinden kaynaklanırken, gelişmiş ülkelerde ise perakende ve tüketim evrelerinde oluşmaktadır. Besin kayıp ve israflarının yüzde 56’sı gelişmiş ülkelerde, yüzde 44’ü gelişmekte olan ülkelerde ortaya çıkmaktadır. Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü’nün (FAO) raporuna bakılırsa, dünyada üretilen yıllık 4 milyar ton besinin yalnızca 2.7 milyar tonu tüketime gidiyor. Çöpe giden ve israf olan besin ölçüsü 1.3 milyar ton. Bunun finansal pahası yaklaşık 1 trilyon doları buluyor. Bu besinin 4’te biri kurtarılabilse, dünyadaki 821 milyon aç insan doyurulabilir. FAO raporundan birtakım ilgi alımlı ayrıntıları paylaşmak isterim:
Gelişmiş ülkelerdeki israfın maliyeti 680 milyar dolar iken gelişmekte olan ülkelerde bu sayı 310 milyar dolar.
Meyve ve sebzeler en yüksek oranda israf edilen besin eserleri.
Güçlü ülkelerin besin israfı 222 milyar ton, Sahra Altı Afrika’da bir yılda üretilen besinin neredeyse toplamına eşit (230 milyar ton).
Birkaç istatistiki kıymet ile ülkelerin besin israfı boyutlarına bakmakta fayda var:
Çin: Yıllık toplam israf 91.6 milyon ton, kişi başına yıllık israf 64 kilogram.
Hindistan: Yıllık toplam israf 68.7 milyon ton, kişi başına israf 50 kilogram.
ABD: Yıllık toplam israf 19.3 milyon ton, kişi başına israf 59 kilogram.
Japonya: Yıllık toplam israf 8.1 milyon ton, kişi başına israf 64 kilogram.
Almanya: Yıllık toplam israf 6.2 milyon ton, kişi başına israf 75 kilogram.
Fransa: Yıllık toplam israf 5.5 milyon ton, kişi başına israf 85 kilogram.
İngiltere: Yıllık toplam israf 5.2 milyon ton, kişi başına israf 77 kilogram.
Türkiye’de meyve ve zerzevatın yaklaşık yüzde 25-30’u tüketiciye varmadan çöpe gidiyor. Besin israfının yüzde 39’u üreticilerde, yüzde 5’i perakendecilerde, yüzde 14’ü yemek dalında ve yüzde 42’si konutlarda gerçekleşiyor.
FAO’nun araştırmasına bakılırsa, Türkiye’ de yılda yaklaşık 26 milyar ton besin israf ediliyor, bunun finansal karşılığı 224 milyar lirayı buluyor. Türkiye’nin dünya genelinde kişi başına 93 kg/yıl besin israfı ile en epeyce besin israfının yapıldığı 10 ülke içinde 3’üncü sırada yer alması maalesef epeyce üzücü.
Boston Consulting Group (BCG) tarafınca gerçekleştirilen bir araştırmaya göre; besin atığı ölçüsü bugünkü üzere artmaya devam ederse, besin atığı ölçüsünün 2030 yılında 2.1 milyar tona ve 1.5 trilyon dolar düzeyine ulaşacağı kestirim ediliyor. Yapılacak uygunlaştırıcı çalışmalarla; farkındalık 260 milyar dolar, tedarik zinciri alt yapısı 150 milyar dolar, tedarik zinciri verimliliği 120 milyar dolar, işbirliği ve çevresel siyasetler ile 170 milyar dolar olmak üzere 700 milyar dolarlık bir kazanım fırsatı yakalanabileceği hesaplanıyor.
Kamuoyu ve karar alıcılar yükle besin israfına ağırlaşıyor. Bana nazaran su israfı birincil öncelikli. Zira su olmadan besin üretimi kelam konusu değil.
Ülkemiz su yoksuludur. Kişi başına düşen yıllık su ölçüsü 1.347 m³’dür, bunun 5.000 m³ üzerinde olması tercih edilir. Ayrıyeten uzun yıllar yağış ortalamamız da 547 mm olup, elverişli tarım üretimi için yetersizdir.
birinci öncelikli gündemimiz su tasarrufu olmalıdır. Bir insanın biyolojik ve yaşamsal gereksinimleri için minimum su tüketimi 25 litre civarındadır. Lakin çağdaş hayat gereklilikleri dikkate alınarak bir günlük ortalama su tüketimi standardı 150 litre olarak kabul ediliyor. Ülkemizde, kişi başı günlük su kullanım ölçüsü 217 litre.
BİR KİLO DOMATESE 184 LİTRE SU
● Bilhassa sebze-meyvede tarladan sofraya uzanan zincirde israf ve fiyat konusunda aksayan istikametlerden, gerçek yürümeyen yanlardan kelam edilir. İsraf tarafında aksayan, yanlış yönetilen neler var? Tarladan sofraya uzanan zincirdeki aksaklıklar, yanlış idare meblağları nasıl etkiliyor? Çok konuşulmasına karşın bu mevzuda niye hayal edilen yol alınamıyor?
Ülkemizde, klasik tarım üretimi su kaynaklarının yüzde 73’ünü harcarken endüstride yüzde 11’i, evsel tüketimde ise yüzde 16’sı kullanılıyor. Avrupa’da tarım sulamada yüzde 22, endüstride yüzde 57 ve konutlarda yüzde 22’si kullanıyor.
Besin üretiminde su tüketimine kimi örnekler şöyleki:
1 kilo sığır eti üretmek için 15 bin 500 litre su tüketiliyor.
1 kilo peynir üretimi için 5 bin 300 litre su kullanılıyor.
1 kilo pirinç üretimi için 3 bin 400 litre su tüketiliyor.
1 kilo şeker üretimi için 1500 litre su kullanılıyor.
1 kilo domates üretimi için 184 litre su tüketiliyor.
Bu durumda, beslenmede bitkisel eserleri tercih etmemiz ve istikrarlı beslenmemiz su tasarrufunu destekleyecektir.
TARIMDA KİŞİ BAŞI ÜRETİM 10.922 DOLAR
Ülkemizin ziraî üretiminin yüzde 85’i bitkisel üretimden oluşuyor. Bunun 68.5 milyon tonu tahıl, 31.5 milyon tonu zerzevat ve 23.5 milyon tonu meyvedir. Dünyada tarımda çalışan kişi başına üretimin yıllık ortalaması 16 bin 730 dolar iken Türkiye’de bu paha 10 bin 922 dolardır.
Yani ülkemizdeki ziraî verimlilik dünya ortalamasının yüzde 34 altındadır.
Tarladaki verimsizlik üzerine süreçlerdeki kayıpların eklenmesi fiyat oluşumunu olumsuz etkilemekte fiyatı üst çekmektedir.
Mevzu hayli konuşuluyor lakin tahlil odaklı tartışılmıyor. Süreç yönetilmiyor.
ORGANİK TARIMIN MALİYETİ DAHA YÜKSEK
● Son devirde organik tarım fazlaca konuşuluyor. “Türkiye’nin geleceği organik tarımda” deniliyor. Gerçek organik besin eseri nedir? Türkiye’nin bu alanda dünyada avantajları ve dezavantajları nedir?
Organik tarım, üretimde kimyasal girdi kullanmadan, üretimden tüketime kadar her evresi denetimli ve sertifikalı bir ziraî üretim metodudur. Ülkemizde organik tarım 1986 yılında ithalatçı firmaların ısrarı ve talepleri doğrultusunda başlatılmıştır.
Gerçek organik eser için tüketicinin; eser ambalajında Bakanlığın Organik Tarım Logosu ile yetkilendirilmiş sertifika ve belgelendirme kuruluşunun ismi, logosu, kod numarası ve eser sertifika numarasını araştırması ve bulması gerekir.
AB’nin 11 Aralık 2019 tarihinde dünya kamuoyu ile paylaştığı “Yeşil Mutabakat”da organik tarıma özel yer verilmiş, tarım topraklarının yüzde 25’inin 2030 yılına kadar organik tarıma tahsis edilmesi planlanmıştır. Organik tarım konvansiyonel tarıma kıyasla maliyeti daha yüksek ve nitelikli insan gücü isteyen bir uğraş.
AVRUPA’YA ORGANİK ESERİN YÜZDE 7’Sİ TÜRKİYE’DEN GİDİYOR
Bu özelliği ile güçlü ve endüstride gelişmiş ülkelerdeki talebi daha ağırdır.
Organik tarımla ilgili birtakım datalara birlikte bakalım:
Tarım Alanları: Organik tarım alanı dünyada 70 milyon, Türkiye’de 500 bin hektar.
Pazar Büyüklüğü: Dünyada 100 milyar, ülkemizde 180 milyon dolar.
Üretici Sayısı: Dünyada 3 milyar, Türkiye’de 75 bin.
Kişi Başına Tüketim: Dünyada yıllık 13 dolar, ülkemizde 2.5 dolar.
Organik tarım mamüllerinin en büyük tüketicileri ABD’den daha sonra Almanya ve Fransa’dır. Avrupa’nın ithal ettiği organik mamüllerin yüzde 7’si Türkiye’den gitmekte, 1986 yılında 8 eserle başlayan ihracat bugün 235 eserle devam ediyor. Avrupa ülkelerine yaptığı 211 ton organik eserle en epeyce organik eser ihracatı yapan 6’ncı ülke pozisyonundayız.
Tarımda ‘müdahaleci’ tavır hakikat değil
● Süt ve süt mamüllerinin meblağları niye bu kadar arttı? İstikrarları bozan bu tıp süratli fiyat artışlarını engelleyecek düzenekler neler olabilir? Kamuya bu mevzuda bakılırsav düşer mi? Yoksa bunlara hiç müdahale etmemek daha mı yanlışsız?
Son 40 yılda ülke hayvancılığında değerli değişiklikler yaşanmıştır. Küçükbaş hayvancılık terk edilmiş, kapalı sistem büyük baş hayvan varlığı 15 kat artarken bu mühlet ortasında yem bitkisi ekim alanları yalnızca 2.5 kat artmıştır. Hayvancılık için birinci darboğaz yetersiz yem hammaddesinin ithalat yoluyla karşılanması olmuştur. Öteki değerli bir parametre ise verimliliktir. Süt ve büyükbaş hayvan karkas randımanları açısından dünya ortalamalarının üzerinde, AB ortalamasının ise çok gerisindeyiz.
Çiğ süt referans meblağları Birinci olarak Ulusal Süt Kurulu tarafınca belirleniyordu. Lakin son 3.5 yıldır enflasyona tesirini denetim altında tutabilmek maksadı ile kamu idaresindeki besin komitesinde belirlenir oldu. İş yine aslına rücu etti, bu kere çiğ süt referans fiyatını Ulusal Süt Kurulu belirledi. Besin komitesinde son belirlenen referans fiyatı ve prim dayanağı ile 3.20 TL/et olan çiğ süt fiyatı bu kere 1 Temmuz 2021 – 31 Aralık 2021 tarihleri içinde 3.40 TL olarak Ulusal Süt Konseyince belirlendi. Çiğ süte yapılan fiyat artışı yüzde 9.6 iken son altı ayda yemde fiyat artışı yüzde 35. Ertelenen, geciktirilen çiğ süt referans fiyat artışları bir yandan yetiştiriciyi mağdur ediyor, rafl ardaki süt mamüllerindeki fiyat dalgalanmaları ile tüketici de hoşnutsuzluk yaşıyor. Genel olarak kamunun tarım piyasalarında düzenleyici kurum ve kuruluşları ile rol alması olağan sayılsa da, müdahaleci halleri ile hür piyasa iktisadı kurallarını ihlal etmeleri hakikat değildir.
Besin katkı unsurları ömür biçiminin gereği
● Vakit zaman TV kanallarına yansıyan şimdilerde toplumsal medyada çoğunlukla gündeme gelen besin mamüllerinde hami kimyasalların fazlaca çok halde kullanıldığına ve/veya GDO’lu mamüllerin kullanıldığı ya da direkt olmasa bile GDO’lu yemleri yiyen hayvanların insan sıhhati için tehlike yarattığına ait tezlere ne diyorsunuz?
Öncelikle besin katkı unsurlarının hayat biçimimizin gerekliliği olduğunun altını çizmeliyim. Kentleşme, sanayi toplumu gereği ağır iş ömrü, ülkeler ortası seyahatlerin kolaylaşması, bulunduğunuz coğrafyanın kâfi zenginlikte besin hususlarını sunmaktan mahrum olması üzere birfazlaca niçinle satın alınan besin mamüllerinin makul müddetlerde tüketime elverişli biçimde kalması mecburilik gösteriyor. Bu mühlete genel ismiyle biz raf ömrü diyoruz. Besin katkı unsurları; besinin besleyici pahasını korumak, lezzet ve rengini koruma etmek, lezzet kayıplarını önlemek ve besin pahasını korumak, besinde hastalık yapan mikroorganizmaların gelişmesini önlemek gayesiyle kullanılırlar. Besin katkı unsurlarının kullanım ölçüleri kodeks ismi verilen mevzuatla belirlenmiş, Kodeks Alimentarius ismi verilen memleketler arası organizasyonca yapılan bilimsel ve saha çalışmaları mutlaklık kazanmaktadır. Besin katkı unsurlarının yahut hami kimyasalların kodekste belirlenen ölçüleri haricinde kullanılmaları ağır bir yasal kabahattir.
GDO’lu yemleri yiyen hayvanların insan sıhhati için tehlike yarattığı tezleri bilimsel olmadığı kadar gen transferiyle de uyumlu değildir. Ülkemizde 2010 yılında yayımlanan 5677 sayılı Biyogüvenlik Kanunu; GDO’lu bitkilerin üretimini, GDO’lu mamüllerin besin hususlarında kullanmasını yasaklamış, ağır mahpus cezaları getirmiştir. Hayvan yemi olarak kullanması ise son derece sıkı mevzuat ile düzenlenmiştir. Türkiye bugün sahip olduğu teknolojik alt yapısı ile en ufak bir GDO bulaşmasını tespit ve izleyebilecek imkanlara sahiptir.
Besin sanayi şirketlerinin el değiştirmesi tartı kazandı
● COVID-19 krizi dünyada ve ülkemizde besin üretimini, tedarikini nasıl etkiledi? COVID-19 krizi, dünyaya ve ülkemize besin konusunda hangi dersleri verdi? Alınan derslere uygun adımlar atılıyor mu?
COVID-19 salgını, Türkiye iktisadı 2018 yılında yaşanan kur türbülansının yarattığı dengesizliklerin giderilemediği bir devirde yakaladı. Salgın ile birlikte tüm dünya ülkelerini alarma geçiren krizin, yalnızca sıhhat krizi olmadığı bununla birlikte ekonomik kriz (küresel durgunluk), ekolojik kriz (yaşanan iklim değişikliği) ve toplumsal kriz (belirginleşen gelir eşitsizliği, ırk ayrımcılığı, toplumsal devlet yetersizliği vb.) olduğu da ortaya çıktı. Yani salgın baskılanmış krizleri de tetikledi. Tarım ve besin dalı salgın sürecinin kurallarından etkilendi. Birinci aylarda yaşanan arz/talep şoklarıyla çaba edildi, biroldukça ülkede marketlere atak edilerek yağmalanan besin hususları imajları tarım ve besin çalışanlarımızın uğraşıyla bizim ülkemizde yaşanmadı. Salgının ilerleyen aylarında (ilk yılın ikinci yarısından daha sonra) ülkelerin kendi besin güvenliklerini sağlamak ismine stratejik temel besin mamüllerinde stoklamaya yönelmesi, ihracat yasağı yahut kısıtlamaları getirmesi, global lojistik sistemdeki dar boğazlar (konteyner yokluğu, yetersiz gemi taşımacılığı) dünya besin meblağlarını zıplattı. Bu yılın başlarında aşıların bulunması ve aşılamanın sürat kazanması, bir yandan toplumsal hayatın önceye dönme hasretini kısıtlı ölçüde karşılarken iktisadın çarklarının hızlanması ümitlerini artırdı. Dünya artan besin meblağları haricinde ülkemizin kendi özgün ekonomik meseleleri niçiniyle (enflasyon, kur artışları, faizler vb.) yurtiçi besin fiyatlarındaki artışlar misli ile hissedilir oldu. Sonuçta besin endüstrinde cirolar düştü, kârlılıklar asgariye indi, yeni yatırımlar yerine şirket el değiştirmeleri yük kazandı.Dünya siyaset ve siyasi arenasının gündemine baktığımızda yazık ki gerekli derslerin alındığını söylemek mümkün olmuyor.
Besin güvenliğinde 70.1 puan ile 48’inci sıradayız
● Temel besin eserleri bakımından durumumuz nedir? Gelir seviyesi açısından bakılınca Türkiye, vatandaşların besine erişiminde nasıl bir tabloya sahip? Gelir seviyemize nazaran âlâ beslenebiliyor muyuz? Bu hususta dünya ile karşılaştırma yapar mısınız?
İnsanların istedikleri vakit, istedikleri kadar sağlıklı ve muteber besine erişebilmeleri olarak tanımlanan Besin Güvenliği (Food Security) bütün toplumlar ve devletler için son derece değerli bir husustur. Dünyada üretilen yaklaşık 4 milyar ton besin ve bunun üçte birinin israf bulunmasına rağmen kişi başına ortalama 2.940 Kcal/gün güç pahasında besin tüketiliyor. Lakin satın alma gücünün azalması ve besin fiyatlarının artması besine erişimi zorlaştırıyor.
FAO, memleketler arası kurumlar ve üniversiteler ile işbirliği yaparak Küresel Food Security Index (GFSI) isimli bir metodoloji geliştirmiştir. 1996 yılında yapılan dünya besin doruğunda belirlenen üç kritere göre, ülkelerin besin güvenliği düzeyi tahlil ediliyor. Bu üç kriter; bulunabilirlik, ekonomiklik ve güvenilirlik (kalite) olarak sıralanıyor. GFSI pandemi öncesi raporuna nazaran besin güvenliği açısından en düzgün 7 ülke şu biçimde:
● Singapur,
● İrlanda,
● Birleşik Krallık,
● Hollanda,
● Avusturya,
● İsviçre
● Finlandiya.
En berbatlar ise şu biçimde sıralanıyor:
● Burundi,
● D. Kongo Cumhuriyeti,
● Madagaskar,
● Yemen,
● Sierra Leone,
● Çat,
● Malavi.
● Türkiye ise 70.1 ortalama puanla 48’inci sırada yer alıyor. Türkiye’de 10 milyon civarındaki mutlak fakir insanın gelir seviyesi açısından, pandemi de dikkate alındığında besine erişimi pek zorlaştı. Hanehalkı hasılatlarının yarısının besin harcamalarına tahsis edildiğini gözlemliyoruz.
Enflasyonda gıdayı suçlamak sorumluluktan kaçmak üzere
● Besin enflasyonu yüzde 30’a dayandı (yüzde 29). Evvelden yaz aylarında besin enflasyonunda bir gevşeme yaşanırdı. Son periyotlarda bunu nazaranmiyoruz. Önümüzdeki periyotta besin enflasyonunun nasıl bir seyir izlemesini bekliyorsunuz?
Sepetteki öbür kategoriler maalesef taze zerzevat ve meyve meblağlarında Ağustos ayındaki yüzde 10.08’lik artışı frenleyememiş. Çok kuraklık, çok sel ve yağışlar, orman yangınları niçiniyle yaşanan kayıplardan kelam ediliyor lakin ben ikna olmuyorum. Besin enflasyonunun kökten niçinleri masaya yatırılıp radikal ve sürdürülebilir tahliller ortaya konulmalıdır. Üzülerek söyleyeyim enflasyonu aşağılara çekecek uğraşıyı verecek, bir inanmışlık bakılırsamiyorum; herkes güya Sepetteki başka kategoriler maalesef taze zerzevat ve meyve meblağlarında Ağustos ayındaki yüzde 10.08’lik artışı frenleyememiş. Çok kuraklık, çok sel ve yağışlar, orman yangınları niçiniyle yaşanan kayıplardan kelam ediliyor fakat ben ikna olmuyorum. Besin enflasyonunun kökten niçinleri masaya yatırılıp radikal ve sürdürülebilir tahliller ortaya konulmalıdır. Üzülerek söyleyeyim enflasyonu aşağılara çekecek uğraşıyı verecek, bir inanmışlık goremiyorum; herkes güya enflasyondan şad, kabullenmiş, vatandaş hayat pahalılığından şikayetçi. Türkiye’de enflasyonu azdıran ana kalemin besindeki fiyat artışları olduğu düşünülüyor. Bu kıymetlendirme hakikat mudur? Türkiye’de enflasyonu azdıran ana kalemin besindeki fiyat artışları kaynaklı olduğunu söylemek haksızlık olur. Tüketici enflasyonu üzerinde besin fiyat artışları olağan olarak tesirlidir çünkü enflasyon sepetindeki harcama kümeleri itibariyle yüzde 25.94 ile en yüksek hisseye sahip. Birinci sırada besin ve alkolsüz içecekler, ikinci sırada yüzde 15.49 ile ulaştırma ve üçüncü sırada yüzde 15.36 ile konut sıralanıyor. Besin suçlanarak güya bir sorumluluktan kaçınma havası var gibi… Halkın temelde kaygısı hayat pahalılığı, yani hasılatının enflasyonun altında kalması.
Tarım ve besin ülkelerin bekası için stratejik ehemmiyete sahiptir
● Bütün yetki sizde olsa besin enflasyonunu engelleyecek, Türkiye’nin olabildiğince ucuz, sağlıklı ve kaliteli beslenmesi için atacağınız birinci adımlar, alacağınız birinci kararlar ne olur?
“Yaşanan hayat pahalılığının en öncü sorumlusu besin enfl asyonudur” yargısı tutarsız olup hakikat da değildir. Besin enfl asyonunun manşet enfl asyon üstündeki tesirini minimize etmek ve bunun sürekliliğini sağlamak için ismi geçen problemlerin tahlile kavuşturulması bile kâfi olmayabilir. Tüketicilere emniyetli besin temini için tüm sürecin bir arada kıymetlendirilmesi, yönetilmesi ve denetlenmesi gerekir. İlaç kalıntısı içeren bir bitkiden sağlıklı bir besin eseri elde edilemeyeceği üzere, güzel bir yem de elde edilemez. Sıhhatsiz ve içerik açısından zayıf bir yemle beslenen hayvanlardan da sağlıklı bir hayvansal besin elde edilemez.
Endüstriyel tarımın getirdiği bolluk, besin için koruma ve nakil kurallarının yetersizliği, çok kentleşme, global iklim değişikliği, gereğince önlem alınamayan rekabet bozucu ögeler ve adil dağıtımla yaygınlaştırılamadığı için açlığı önleyemedi (bugün dünyada 800 milyon açlıkla uğraş eden insan var). Endüstriyel tarımın tabiata ve insanlığa sıhhat açısından hayli değerli olumsuz bir bedeli de oldu, olmaya devam ediyor. Mevcut sistem sürdürülebilir değil. Tarım ve besin üretimi, direkt halk sıhhati ile ilgili olması niçiniyle ülkelerin bekası için stratejik ehemmiyete sahip bir daldır. Gelişmekte olan ülkelerin bir birçok bu gerçeği ıskalamakta, endüstriyi seçerken tarımı ihmal etmekte. Bugün dünyadaki besin üretiminin yüzde 80’ininin endüstrileşmiş 8 ülke tarafınca gerçekleştiriliyor olması, dikkat cazibeli bir olgu… kuvvetli devlet, besinde bağımlı olmamak demektir. 21’nci yüzyıl başlangıcı yeni bir tarım ihtilalinin işaretlerini veriyor. Tarımda çalışan nüfus azalıyor, biyoteknoloji, nanoteknoloji ve bilişim teknolojileri tarımda ağır ve faal kullanıma sunuluyor. Sanayi 4.0 terimi tarım için de kullanılıyor. Teknoloji ağır fakat tabiatla barışık, yeşil güç kullanan yeşil iktisada yöneliş hızlanıyor. Ülkemiz sanayi ihtilali dahil, köktencil değişimlerde daima katarın son vagonuna yetişebiliyor. Mevcut güçlü entelektüel sermaye varlığımızla sahip olduğumuz bu varlıklı coğrafyanın hakkını verecek sistemi kurmalıyız. Yeni sistemin dört temel gayesini şöyleki sıralayabilirim:
Sürdürülebilirlik: Doğal kaynakları muhafazalı, olumsuz çevresel tesirleri minimize etmeli, şoklara dayanıklılığı kuvvetli olmalı.
Verimlilik: Tabiat dostu teknolojilerle yüksek randıman, kâfi üretim, atık ve artıkların en aza indirgenmesi.
Besleyici ve Sağlıklı Esere Erişim: Besleyici kıymeti yüksek, kaliteli eser öncelik ve çeşitliliği, sağlamlılık, yerelden tedarik (150 km çapında bir bölge) kolaylığı
Kapsayıcılık: Ekonomik ve toplumsal muhafazada kapsayıcılık, dezavantajlı kümeleri dikkate alan, kimseyi geride bırakmayan. Kamunun önderliğinde, yalnızca bu hususta nazaranvlendirilmiş uzman bir Bakan Yardımcısı atanmasıyla bu başlangıç sağlanabilir, katarın ön vagonunun birinci yolcularından olabiliriz, olmalıyız.