İstiklâl marşımızı muharriri, ‘Milli Şair’, ‘istiklâl Şairi’, ‘Kur’an Şairi’, ‘Vatan Şairi’ olarak anılan Mehmet Âkif Ersoy’un vefatının üzerinden 85 yıl geçti. Pekala Mehmet Âkif Ersoy kimdir?
Kosova’nın Suşitsa köyünden İstanbul’a göç etmiş bir ailenin oğlu olan Ersoy, Fatih’te 20 Aralık 1873’te dünyaya geldi.
İstanbul Fatih’te Sarıgüzel’de doğdu. Babası, küçük yaşta tahsil için Arnavutluk’un İpek kazası Şuşisa köyünden İstanbul’a gelmiş, “temiz” mânasına gelen isminin önüne paklık ve titizliği ötürüsıyla ayrıyeten “Temiz” sıfatı eklenerek anılan, Fâtih Medresesi müderrislerinden Mehmed Tâhir Efendi, annesi aslen Buharalı olup Tokat’a yerleşmiş bir aileden Emine Şerîfe Hanım’dır.
EĞİTİM HAYATI
Buyruk Buhârî mahalle mektebinde birinci tahsiline başlayan Âkif burada iki yıl okuduktan daha sonra Fâtih Muvakkithânesi’nin yanındaki ibtidâî mektebine yazıldı (1879). Safahat’ta, “Hem babam hem hocamdır, ne biliyorsam kendisinden öğrendim” diyerek tanıttığı babası o yıl kendisine Arapça öğretmeye başlamıştı. beraberinde Mühürdar Emin Paşa’nın oğulları İbnülemin Mahmud Kemal ve Ahmed Tevfik’in özel hocaları olan Tâhir Efendi derslerini yazın Emin Paşa’nın Yakacık’taki köşkünde sürdürmekteydi.
Ailece köşkün bir dairesinde kaldıklarından Âkif de bir taraftan bu derslere katılmakta, öbür taraftan iki kardeşle arkadaşlık yapmakta ve kardeşlerin büyüğü Mahmud Kemal ile bir arada manzumeler yazmaya çalışmaktaydı.
Fâtih Merkez Rüşdiyesi’nden mezun olan Mehmed Âkif (1885) Mülkiye Mektebi’nin idâdî kısmına yazıldı. Edebiyat hocalığını Muallim Nâci’nin yaptığı bu okulun üç yıllık birinci periyodunu tamamlayıp yüksek kısmının birinci sınıfında okurken babasının vefatı üzerine (1888) daha kısa yoldan meslek sahibi olarak hayata atılmak için o sırada yeni açılmış olan Mülkiye Baytar Mektebi’ne girdi (1889).
Babasını verem hastalığı niçiniyle 1888’de kaybeden Ersoy, sonraki yıl büyük Fatih yangınında konutları yok olunca ailesiyle maddi açıdan sıkıntı durumda kaldı.
Usta şair Ersoy, evvela meslek sahibi olmak ve yatılı okulda okumak istediği için Mülkiye İdadisi’ni bıraktı. Yeni açılan veteriner yüksekokulunda “Ziraat ve Baytar Mektebi”ne başlayan Ersoy, 1893’te baytarlık kısmını birincilikle bitirdi.
Okul senelerında spora da ilgi gösteren Ersoy, başta güreş ve yüzücülük olmak üzere uzun yürüyüş, koşma ve gülle atma yarışlarına katıldı.
BİRİNCİ YAPITI 1893’TE YAYIMLANDI
Eğitim hayatının son iki yılında şiire ilgi duymaya başlayan Ersoy, Divan edebiyatına merak sardı ve okuduğu yapıtların tesiriyle arkadaşlarına manzum mektup denemeleri kaleme aldı.
Mehmet Akif Ersoy’un, ondan sonrasında çeşitli gazete ve mecmualarda şiirleri yayımladı. Bilinen birinci matbu yapıtı ise “Hazine-i Fünun” mecmuasında 1893’te yayımlanan bir gazel oldu.
“Tophane-i Amire” veznedarı Mehmet Emin Bey’in kızı İsmet Hanım’la 1898’de evlenen ve 3 kız, 3 erkek çocuğu olan Ersoy’un oğullarından biri, çabucak hemen 1,5 yaşındayken vefat etti.
Şiir yazarak ve öğretmenlik yaparak edebiyat alanındaki çalışmalarına devam eden Ersoy’un neşriyat dünyasına girişi, daha epey 1908’de İkinci Meşrutiyet’in ilanıyla başladı.
Ersoy, arkadaşları Eşref Edip ve Ebül’ula Mardin’in çıkardığı ve birinci sayısı 27 Ağustos 1908’de yayımlanan “Sırat-ı Müstakim” mecmuasının başyazarı oldu.
MEMURİYET HAYATI
Mezuniyetinin akabinde Ziraat Nezâreti Umûr-ı Baytariyye ve Islâh-ı Hayvânât umum müfettiş muavinliğiyle memuriyet ömrüne başladı. misyon yeri İstanbul olmakla bir arada evvel Edirne’de, sonrasındasında Anadolu ve Rumeli’nin çeşitli bölgelerinde dolaşarak bulaşıcı hayvan hastalıklarıyla ilgili çalışmalar yaptı. Bir orta ordunun gereksinimini karşılamak için gerekli alımları yapmak üzere Şam ve civarında dolaştı. Bu seyahatlerde köylüyü de yakından tanıma imkânını elde eden, halkın keder ve sorunları hakkında direkt bilgi sahibi olan Mehmed Âkif’in tesbit ve analizleri şiirlerine realist ve canlı tablolar halinde aksetmiş, tahlil tekliflerinin isabetli olmasını sağlamıştır. Sekiz on yaşlarında iken başladığı ve vakit zaman orta verdiği hafızlığını da kendi kendine çalışarak bu sıralarda tamamladı. İstanbul’da bulunduğu senelerda memuriyeti yanında Halkalı Ziraat Mektebi ile (1906) Çiftlik Makinist Mektebi’nde (1907) kitâbet-i resmiyye hocalığı yaptı.
II. Meşrutiyet’in ilânından daha sonra Ebül‘ulâ Zeynelâbidîn (Ebül‘ulâ Mardin) ve Eşref Edip’le (Fergan) bir arada dönemin ilim ve fikir hayatında değerli yeri ve etkisi olan, şimdi bütün şiir ve yazılarının çıkacağı Sırât-ı Müstakîm mecmuasını başyazarlığını da yaparak yayımlamaya başladı (27 Ağustos 1908).
Tıpkı yıl İstanbul Dârülfünunu Edebiyat Şubesi’nde Osmanlı edebiyatı müderrisliğine tayin edildi. Periyodun aydınları içinde Arapça’yı en âlâ bilenlerden olan Âkif, bir taraftan da İttihat ve Terakkî’nin Şehzadebaşı Kulübü’nde cemiyetin Hey’et-i İlmiyye üyesi olarak Muʿallaḳāt ve Lâmiyyetü’l-ʿArab üzere yapıtları okutup Arap edebiyatı ve çeviri yöntemi dersleri verdi.
Dârüledeb isimli bir özel okulda da fahrî hocalık yaptı. Baytar Mekteb-i Âlîsi Me’zûnîni Cemiyeti başkanlığında bulundu (1910). Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi’nde Türkçe-edebiyat muallimi oldu (1914).
Mehmed Âkif, Balkan Savaşı sırasında kurulan ve ileriki senelerda Ulusal Mücadele’nin teşkilâtlanmasında kıymetli rol alacak olan Müdâfaa-i Milliyye Cemiyeti’ne bağlı Hey’et-i Tenvîriyye’ye (Hey’et-i İrşâdiyye) katıldı.
Burada halkı edebiyat yoluyla uyandırmak ve aydınlatmak için Abdülhak Hâmid, Recâizâde Mahmud Ekrem, Süleyman Nazif, Hüseyin Cahit (Yalçın), Mehmed Emin, Abdülaziz Çâvîş, Cenab Şahabeddin ve Hüseyin Kâzım Kadri’yle birlikte heyetin kâtib-i geneli olarak çalıştı.
Süleyman Nazif, bu çalışmalar es-nasında heyetin lideri olan Recâizâde’nin, Âkif’in sanatını ve seciyesini takdir ederek ona milletin ulusal bir destana muhtaçlığı bulunduğunu, bunu ise fakat kendisinin yazabileceğini dediğini nakletmektedir.
Gerçekten Mehmed Âkif, Balkan savaşları sonunda memleketin içine düştüğü vahim durum karşısında yeise düşmemek, berabern ayrılmamak ve orduya yardım üzere konularda Fatih, Beyazıt ve Süleymaniye mescitlerinde metinlerini bu sırada ismi Sebîlürreşâd olarak değişen mecmuasında yayımladığı vaazlar vermiş ve Hakkın Sesleri’ndeki şiirleri yazmıştır.
Haksızlıklara tahammül edemeyen şair, müdürünün haksız yere görevinden alınması üzerine memuriyetten istifa etti (11 Mayıs 1913).
Bu yılın sonunda, İttihat ve Terakkî’nin merkez-i genel üyesi olan, beraberinde şiir ve yazılarıyla İttihatçılar’ın fikir babası sayılan Ziya Gökalp’in ileri sürdüğü kavmiyetçi kanılara ve tıpkı merkeze bağlı müellif ve aydınların din aksisi yayınlarına karşı çıkmasının hükümet tarafınca tasvip edilmediğinin bildirilmesi üzerine İstanbul Dârülfünunu’ndaki vazifesinden de ayrılmak zorunda kaldı.
Çıkarmakta olduğu Sebîlürreşâd da tıpkı sebeplerle İttihatçı hükümetler tarafınca birkaç kez kapatılmıştır.
BÜTÜN ŞİİRLERİNİ SAFÂHAT’TE TOPLADI
Şiirlerini 7 kitaptan oluşan “Safahat” isimli yapıtında toplayan Ersoy, 1911’de yazdığı birinci kısımda Osmanlı toplumunun meşrutiyet periyodunu, 1912’de yazdığı “Süleymaniye Kürsüsünde” isimli ikinci kitapta da Osmanlı aydınlarını anlattı. “Halkın Sesleri” isimli üçüncü kısmı 1913’te kaleme alan Ersoy, “Fatih Kürsüsünde” isimli yapıtını ise 1914’te yazdı.
Ersoy, 1917 tarihindeki “Hatıralar” ile Birinci Dünya Savaşı hakkında görüşlerinin yer aldığı 1924 tarihindeki “Asım”ın akabinde 7. kısım olan “Gölgeler”i 1933’te tamamladı.
Ağır ısrarlar kararı Kur’an-ı Kerim’i Türkçe’ye çeviri etmeyi kabul eden Ersoy, 6-7 sene üzerinde çalışmasına karşın sonuçtan mutlu kalmayarak imzaladığı muahedeyi feshetti.
Vefatının akabinde “Safahat” yapıtını Ömer Ziya Doğrul ve M. Ertuğrul Düzdağ bir daha bastı. Ersoy’un, “Kur’an’dan Ayet ve Hadisler” ile “Mehmet Akif Ersoy’un Makaleleri” isimli çalışmaları da ömrünü kaybettikten daha sonra okuyucuyla buluştu.
BURDUR MİLLETVEKİLLİĞİ
Burdur Mebusu olarak Birinci Büyük Millet Meclisi’ne seçilen Ersoy, 1921’de Ankara Taceddin Dergahı’na yerleşti.
Büyük Millet Meclisi Reisi’nin teklifi üzerine Burdur mebusu seçildi (5 Haziran 1920). Haberi olmadan en yüksek oyu alarak Biga’dan da seçilmesine karşın daha evvel Burdur mebusluğunu kabul ettiğinden mecliste bu sıfatla bulundu. Vakit zaman Eskişehir, Burdur, Sandıklı, Dinar, Afyon, Antalya, Konya, Kastamonu gibi kentlerde halka ve başka birtakım mebuslarla birlikte cephelerde askerlere hitaben Ulusal Mücadele’yi teşvik eden konuşma ve vaazlarını sürdürdü.
Bunların en kıymetlisi meclis sonucuyla gittiği Kastamonu’da Nasrullah Camii’ndeki ünlü vaazıdır. Bu vaaz, son derece ihatalı bir bakışla dünyanın siyasî vaziyetini analiz edip Sevr Antlaşması’nın bizim için nasıl bir felâket olacağını izah eden, onu yırtıp atmayı ve Batılı sömürgecilerin karşısına iman ve silâhla dikilmeyi hayatî bir mecburiyet olarak telkin edip Ulusal Mücadele’yi büyük bir heyecanla teşvik eden değerli bir dokümandır.
Bu vaaz ve öteki konuşmalar, Âkif’in İstanbul’dan ayrılırken gerisinden gelmesini söylemiş olduği Eşref Edib’in İstanbul’da tekrar çıkardığı (25 Kasım) Sebîlürreşâd’ın üç sayısıyla (sy. 464-466) Ankara’da neşredilen (3 Şubat 1921) birinci sayısında yayımlanmıştır. Ayrıyeten bu sayılar ve risâle haline getirilen vaazlar birkaç kere basılarak Anadolu’nun her tarafına ve cephelere dağıtılmıştır.
İSTİKLÂL MARŞI
Kurtuluş Savaşı ve zafer daha sonrası uzunca bir süre Mısır’da yaşayan ve orada Türkçe dersleri veren Ersoy, 17 Haziran 1936’da tedavi için İstanbul’a döndü.
KUR’AN ÇALIŞMALARI
Türkiye Büyük Millet Meclisi’ndeki bütçe müzakereleri sırasında alınan bir karar üzerine (21 Şubat 1925) Diyanet İşleri Reisliği, Kur’ân-ı Kerîm’in tefsiri için Elmalılı Muhammed Hamdi’ye, çevirisi için de Mehmed Âkif’e teklifte bulundu.
Âkif, yapılacak çalışmanın dinî ve ilmî sorumluluğunu düşünerek uzun bir tereddütten daha sonra çeviri yerine meâl denilmesi ve Elmalılı M. Hamdi’nin hazırlayacağı tefsirle bir arada basılması kaidesiyle teklifi kabul etti. 1926-1929 yılları içinde ağır bir mesai sarfedip çeviriyi bitirdiyse de vefatına kadar üzerinde çalışmaya devam etti. Ancak ezanın kanun zoruyla Türkçe okutulduğu o senelerda namazların da devlet zoruyla Kur’an’ın Türkçe çevirisiyle kıldırılacağı kaygısını taşıdığından yaptığı muahedeyi feshedip avans olarak aldığı bir ölçü parayı iade etti ve çalışmasını teslim etmedi.
Âkif’in, hastalanarak Mısır’dan Türkiye’ye geldiği sırada geri dönmediği takdirde çevirinin yakılmasını vasiyet ettiği ve yıllar daha sonra (1961) vasiyetin Kahire’de yerine getirildiği anlaşılmaktadır.
Mehmed Âkif’in Mısır senelerında Kur’an meâlinden daha sonraki en değerli meşguliyeti, Kahire’deki el-Câmiatü’l-Mısriyye’nin Edebiyat Fakültesi’nde Türk lisanı ve edebiyatı dersleri vermesi oldu (1929-1936). On yıldan fazla süren Mısır periyodu geçim derdi yanında eşinin müzmin bir asabî rahatsızlığa müptelâ olması, başı boş kalan çocuklarını dilek ettiği üzere yetiştirememesi, vatan hasreti, İslâm âleminin perişan halinin kendisinde doğurduğu büyük ıstıraplarla geçti.
Kahire’de bulunduğu senelerda Mehmed Âkif, kendisini ebediyen himaye eden Abbas Halim Paşa ile ailesi ve orada tahsilde bulunan Türk talebelerle teselli bulmaya çalıştı. Abdülvehhâb Azzâm üzere Mısırlı ilim ve fikir adamlarıyla dostluklar kurdu. Bu arada 1933 yılı sonlarında Safahat’ın yedinci ve son kitabı olan Gölgeler’i Kahire’de bastırdı.
VEFATI
Mısır’dan hasta ve yorgun olarak dönen ve Abbas Halim Paşa’ya ilişkin Beyoğlu’ndaki Mısır Apartmanı’nın dördüncü katındaki dairede kalan Ersoy, 27 Aralık 1936’da hayata gözlerini yumdu.
Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Mükafatları kapsamında “2018 Yılı Vefa Ödülü”ne layık görülen Akif, “vatan şairi” ve “milli şair” olarak da Türk beşerinin kalbindeki yerini koruyor.
Kosova’nın Suşitsa köyünden İstanbul’a göç etmiş bir ailenin oğlu olan Ersoy, Fatih’te 20 Aralık 1873’te dünyaya geldi.
İstanbul Fatih’te Sarıgüzel’de doğdu. Babası, küçük yaşta tahsil için Arnavutluk’un İpek kazası Şuşisa köyünden İstanbul’a gelmiş, “temiz” mânasına gelen isminin önüne paklık ve titizliği ötürüsıyla ayrıyeten “Temiz” sıfatı eklenerek anılan, Fâtih Medresesi müderrislerinden Mehmed Tâhir Efendi, annesi aslen Buharalı olup Tokat’a yerleşmiş bir aileden Emine Şerîfe Hanım’dır.
EĞİTİM HAYATI
Buyruk Buhârî mahalle mektebinde birinci tahsiline başlayan Âkif burada iki yıl okuduktan daha sonra Fâtih Muvakkithânesi’nin yanındaki ibtidâî mektebine yazıldı (1879). Safahat’ta, “Hem babam hem hocamdır, ne biliyorsam kendisinden öğrendim” diyerek tanıttığı babası o yıl kendisine Arapça öğretmeye başlamıştı. beraberinde Mühürdar Emin Paşa’nın oğulları İbnülemin Mahmud Kemal ve Ahmed Tevfik’in özel hocaları olan Tâhir Efendi derslerini yazın Emin Paşa’nın Yakacık’taki köşkünde sürdürmekteydi.
Ailece köşkün bir dairesinde kaldıklarından Âkif de bir taraftan bu derslere katılmakta, öbür taraftan iki kardeşle arkadaşlık yapmakta ve kardeşlerin büyüğü Mahmud Kemal ile bir arada manzumeler yazmaya çalışmaktaydı.
Fâtih Merkez Rüşdiyesi’nden mezun olan Mehmed Âkif (1885) Mülkiye Mektebi’nin idâdî kısmına yazıldı. Edebiyat hocalığını Muallim Nâci’nin yaptığı bu okulun üç yıllık birinci periyodunu tamamlayıp yüksek kısmının birinci sınıfında okurken babasının vefatı üzerine (1888) daha kısa yoldan meslek sahibi olarak hayata atılmak için o sırada yeni açılmış olan Mülkiye Baytar Mektebi’ne girdi (1889).
Babasını verem hastalığı niçiniyle 1888’de kaybeden Ersoy, sonraki yıl büyük Fatih yangınında konutları yok olunca ailesiyle maddi açıdan sıkıntı durumda kaldı.
Usta şair Ersoy, evvela meslek sahibi olmak ve yatılı okulda okumak istediği için Mülkiye İdadisi’ni bıraktı. Yeni açılan veteriner yüksekokulunda “Ziraat ve Baytar Mektebi”ne başlayan Ersoy, 1893’te baytarlık kısmını birincilikle bitirdi.
Okul senelerında spora da ilgi gösteren Ersoy, başta güreş ve yüzücülük olmak üzere uzun yürüyüş, koşma ve gülle atma yarışlarına katıldı.
BİRİNCİ YAPITI 1893’TE YAYIMLANDI
Eğitim hayatının son iki yılında şiire ilgi duymaya başlayan Ersoy, Divan edebiyatına merak sardı ve okuduğu yapıtların tesiriyle arkadaşlarına manzum mektup denemeleri kaleme aldı.
Mehmet Akif Ersoy’un, ondan sonrasında çeşitli gazete ve mecmualarda şiirleri yayımladı. Bilinen birinci matbu yapıtı ise “Hazine-i Fünun” mecmuasında 1893’te yayımlanan bir gazel oldu.
“Tophane-i Amire” veznedarı Mehmet Emin Bey’in kızı İsmet Hanım’la 1898’de evlenen ve 3 kız, 3 erkek çocuğu olan Ersoy’un oğullarından biri, çabucak hemen 1,5 yaşındayken vefat etti.
Şiir yazarak ve öğretmenlik yaparak edebiyat alanındaki çalışmalarına devam eden Ersoy’un neşriyat dünyasına girişi, daha epey 1908’de İkinci Meşrutiyet’in ilanıyla başladı.
Ersoy, arkadaşları Eşref Edip ve Ebül’ula Mardin’in çıkardığı ve birinci sayısı 27 Ağustos 1908’de yayımlanan “Sırat-ı Müstakim” mecmuasının başyazarı oldu.
MEMURİYET HAYATI
Mezuniyetinin akabinde Ziraat Nezâreti Umûr-ı Baytariyye ve Islâh-ı Hayvânât umum müfettiş muavinliğiyle memuriyet ömrüne başladı. misyon yeri İstanbul olmakla bir arada evvel Edirne’de, sonrasındasında Anadolu ve Rumeli’nin çeşitli bölgelerinde dolaşarak bulaşıcı hayvan hastalıklarıyla ilgili çalışmalar yaptı. Bir orta ordunun gereksinimini karşılamak için gerekli alımları yapmak üzere Şam ve civarında dolaştı. Bu seyahatlerde köylüyü de yakından tanıma imkânını elde eden, halkın keder ve sorunları hakkında direkt bilgi sahibi olan Mehmed Âkif’in tesbit ve analizleri şiirlerine realist ve canlı tablolar halinde aksetmiş, tahlil tekliflerinin isabetli olmasını sağlamıştır. Sekiz on yaşlarında iken başladığı ve vakit zaman orta verdiği hafızlığını da kendi kendine çalışarak bu sıralarda tamamladı. İstanbul’da bulunduğu senelerda memuriyeti yanında Halkalı Ziraat Mektebi ile (1906) Çiftlik Makinist Mektebi’nde (1907) kitâbet-i resmiyye hocalığı yaptı.
II. Meşrutiyet’in ilânından daha sonra Ebül‘ulâ Zeynelâbidîn (Ebül‘ulâ Mardin) ve Eşref Edip’le (Fergan) bir arada dönemin ilim ve fikir hayatında değerli yeri ve etkisi olan, şimdi bütün şiir ve yazılarının çıkacağı Sırât-ı Müstakîm mecmuasını başyazarlığını da yaparak yayımlamaya başladı (27 Ağustos 1908).
Tıpkı yıl İstanbul Dârülfünunu Edebiyat Şubesi’nde Osmanlı edebiyatı müderrisliğine tayin edildi. Periyodun aydınları içinde Arapça’yı en âlâ bilenlerden olan Âkif, bir taraftan da İttihat ve Terakkî’nin Şehzadebaşı Kulübü’nde cemiyetin Hey’et-i İlmiyye üyesi olarak Muʿallaḳāt ve Lâmiyyetü’l-ʿArab üzere yapıtları okutup Arap edebiyatı ve çeviri yöntemi dersleri verdi.
Dârüledeb isimli bir özel okulda da fahrî hocalık yaptı. Baytar Mekteb-i Âlîsi Me’zûnîni Cemiyeti başkanlığında bulundu (1910). Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi’nde Türkçe-edebiyat muallimi oldu (1914).
Mehmed Âkif, Balkan Savaşı sırasında kurulan ve ileriki senelerda Ulusal Mücadele’nin teşkilâtlanmasında kıymetli rol alacak olan Müdâfaa-i Milliyye Cemiyeti’ne bağlı Hey’et-i Tenvîriyye’ye (Hey’et-i İrşâdiyye) katıldı.
Burada halkı edebiyat yoluyla uyandırmak ve aydınlatmak için Abdülhak Hâmid, Recâizâde Mahmud Ekrem, Süleyman Nazif, Hüseyin Cahit (Yalçın), Mehmed Emin, Abdülaziz Çâvîş, Cenab Şahabeddin ve Hüseyin Kâzım Kadri’yle birlikte heyetin kâtib-i geneli olarak çalıştı.
Süleyman Nazif, bu çalışmalar es-nasında heyetin lideri olan Recâizâde’nin, Âkif’in sanatını ve seciyesini takdir ederek ona milletin ulusal bir destana muhtaçlığı bulunduğunu, bunu ise fakat kendisinin yazabileceğini dediğini nakletmektedir.
Gerçekten Mehmed Âkif, Balkan savaşları sonunda memleketin içine düştüğü vahim durum karşısında yeise düşmemek, berabern ayrılmamak ve orduya yardım üzere konularda Fatih, Beyazıt ve Süleymaniye mescitlerinde metinlerini bu sırada ismi Sebîlürreşâd olarak değişen mecmuasında yayımladığı vaazlar vermiş ve Hakkın Sesleri’ndeki şiirleri yazmıştır.
Haksızlıklara tahammül edemeyen şair, müdürünün haksız yere görevinden alınması üzerine memuriyetten istifa etti (11 Mayıs 1913).
Bu yılın sonunda, İttihat ve Terakkî’nin merkez-i genel üyesi olan, beraberinde şiir ve yazılarıyla İttihatçılar’ın fikir babası sayılan Ziya Gökalp’in ileri sürdüğü kavmiyetçi kanılara ve tıpkı merkeze bağlı müellif ve aydınların din aksisi yayınlarına karşı çıkmasının hükümet tarafınca tasvip edilmediğinin bildirilmesi üzerine İstanbul Dârülfünunu’ndaki vazifesinden de ayrılmak zorunda kaldı.
Çıkarmakta olduğu Sebîlürreşâd da tıpkı sebeplerle İttihatçı hükümetler tarafınca birkaç kez kapatılmıştır.
BÜTÜN ŞİİRLERİNİ SAFÂHAT’TE TOPLADI
Şiirlerini 7 kitaptan oluşan “Safahat” isimli yapıtında toplayan Ersoy, 1911’de yazdığı birinci kısımda Osmanlı toplumunun meşrutiyet periyodunu, 1912’de yazdığı “Süleymaniye Kürsüsünde” isimli ikinci kitapta da Osmanlı aydınlarını anlattı. “Halkın Sesleri” isimli üçüncü kısmı 1913’te kaleme alan Ersoy, “Fatih Kürsüsünde” isimli yapıtını ise 1914’te yazdı.
Ersoy, 1917 tarihindeki “Hatıralar” ile Birinci Dünya Savaşı hakkında görüşlerinin yer aldığı 1924 tarihindeki “Asım”ın akabinde 7. kısım olan “Gölgeler”i 1933’te tamamladı.
Ağır ısrarlar kararı Kur’an-ı Kerim’i Türkçe’ye çeviri etmeyi kabul eden Ersoy, 6-7 sene üzerinde çalışmasına karşın sonuçtan mutlu kalmayarak imzaladığı muahedeyi feshetti.
Vefatının akabinde “Safahat” yapıtını Ömer Ziya Doğrul ve M. Ertuğrul Düzdağ bir daha bastı. Ersoy’un, “Kur’an’dan Ayet ve Hadisler” ile “Mehmet Akif Ersoy’un Makaleleri” isimli çalışmaları da ömrünü kaybettikten daha sonra okuyucuyla buluştu.
BURDUR MİLLETVEKİLLİĞİ
Burdur Mebusu olarak Birinci Büyük Millet Meclisi’ne seçilen Ersoy, 1921’de Ankara Taceddin Dergahı’na yerleşti.
Büyük Millet Meclisi Reisi’nin teklifi üzerine Burdur mebusu seçildi (5 Haziran 1920). Haberi olmadan en yüksek oyu alarak Biga’dan da seçilmesine karşın daha evvel Burdur mebusluğunu kabul ettiğinden mecliste bu sıfatla bulundu. Vakit zaman Eskişehir, Burdur, Sandıklı, Dinar, Afyon, Antalya, Konya, Kastamonu gibi kentlerde halka ve başka birtakım mebuslarla birlikte cephelerde askerlere hitaben Ulusal Mücadele’yi teşvik eden konuşma ve vaazlarını sürdürdü.
Bunların en kıymetlisi meclis sonucuyla gittiği Kastamonu’da Nasrullah Camii’ndeki ünlü vaazıdır. Bu vaaz, son derece ihatalı bir bakışla dünyanın siyasî vaziyetini analiz edip Sevr Antlaşması’nın bizim için nasıl bir felâket olacağını izah eden, onu yırtıp atmayı ve Batılı sömürgecilerin karşısına iman ve silâhla dikilmeyi hayatî bir mecburiyet olarak telkin edip Ulusal Mücadele’yi büyük bir heyecanla teşvik eden değerli bir dokümandır.
Bu vaaz ve öteki konuşmalar, Âkif’in İstanbul’dan ayrılırken gerisinden gelmesini söylemiş olduği Eşref Edib’in İstanbul’da tekrar çıkardığı (25 Kasım) Sebîlürreşâd’ın üç sayısıyla (sy. 464-466) Ankara’da neşredilen (3 Şubat 1921) birinci sayısında yayımlanmıştır. Ayrıyeten bu sayılar ve risâle haline getirilen vaazlar birkaç kere basılarak Anadolu’nun her tarafına ve cephelere dağıtılmıştır.
İSTİKLÂL MARŞI
Kurtuluş Savaşı ve zafer daha sonrası uzunca bir süre Mısır’da yaşayan ve orada Türkçe dersleri veren Ersoy, 17 Haziran 1936’da tedavi için İstanbul’a döndü.
KUR’AN ÇALIŞMALARI
Türkiye Büyük Millet Meclisi’ndeki bütçe müzakereleri sırasında alınan bir karar üzerine (21 Şubat 1925) Diyanet İşleri Reisliği, Kur’ân-ı Kerîm’in tefsiri için Elmalılı Muhammed Hamdi’ye, çevirisi için de Mehmed Âkif’e teklifte bulundu.
Âkif, yapılacak çalışmanın dinî ve ilmî sorumluluğunu düşünerek uzun bir tereddütten daha sonra çeviri yerine meâl denilmesi ve Elmalılı M. Hamdi’nin hazırlayacağı tefsirle bir arada basılması kaidesiyle teklifi kabul etti. 1926-1929 yılları içinde ağır bir mesai sarfedip çeviriyi bitirdiyse de vefatına kadar üzerinde çalışmaya devam etti. Ancak ezanın kanun zoruyla Türkçe okutulduğu o senelerda namazların da devlet zoruyla Kur’an’ın Türkçe çevirisiyle kıldırılacağı kaygısını taşıdığından yaptığı muahedeyi feshedip avans olarak aldığı bir ölçü parayı iade etti ve çalışmasını teslim etmedi.
Âkif’in, hastalanarak Mısır’dan Türkiye’ye geldiği sırada geri dönmediği takdirde çevirinin yakılmasını vasiyet ettiği ve yıllar daha sonra (1961) vasiyetin Kahire’de yerine getirildiği anlaşılmaktadır.
Mehmed Âkif’in Mısır senelerında Kur’an meâlinden daha sonraki en değerli meşguliyeti, Kahire’deki el-Câmiatü’l-Mısriyye’nin Edebiyat Fakültesi’nde Türk lisanı ve edebiyatı dersleri vermesi oldu (1929-1936). On yıldan fazla süren Mısır periyodu geçim derdi yanında eşinin müzmin bir asabî rahatsızlığa müptelâ olması, başı boş kalan çocuklarını dilek ettiği üzere yetiştirememesi, vatan hasreti, İslâm âleminin perişan halinin kendisinde doğurduğu büyük ıstıraplarla geçti.
Kahire’de bulunduğu senelerda Mehmed Âkif, kendisini ebediyen himaye eden Abbas Halim Paşa ile ailesi ve orada tahsilde bulunan Türk talebelerle teselli bulmaya çalıştı. Abdülvehhâb Azzâm üzere Mısırlı ilim ve fikir adamlarıyla dostluklar kurdu. Bu arada 1933 yılı sonlarında Safahat’ın yedinci ve son kitabı olan Gölgeler’i Kahire’de bastırdı.
VEFATI
Mısır’dan hasta ve yorgun olarak dönen ve Abbas Halim Paşa’ya ilişkin Beyoğlu’ndaki Mısır Apartmanı’nın dördüncü katındaki dairede kalan Ersoy, 27 Aralık 1936’da hayata gözlerini yumdu.
Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Mükafatları kapsamında “2018 Yılı Vefa Ödülü”ne layık görülen Akif, “vatan şairi” ve “milli şair” olarak da Türk beşerinin kalbindeki yerini koruyor.