Çizgi sanatı Arap yazısından doğan, islam medeniyetinde olağanüstü bir mevki kazanan hoş yazı sanatıdır. Çizgi sanatını, kamış kalem ve is mürekkebinin iş birliği ile insan elinin bedene getirdiği bir çizgi sanatıdır formunda de tanımlayabiliriz. Hüsn-i çizgi kavramı batıda calligraphy (kaligrafi) sözü biçiminde karşılık bulmaktadır.
Kaligrafi sözcüğünü ansiklopediler “Güzel yazma, çoklukla estetik kurallara bağlı kalarak ölçülü yazma sanatı” biçiminde tanımlamaktadır.
Çizgi yazma yapıtlarda, mushaflarda, mimaride, kitabelerde, mezar taşlarında,tahta ve metal işlerinde, kumaş, çini, tuğla ve dekorasyonlarda kullanılmıştır.
Şam, Bağdat, Kurtuba, Kahire, Konya, Semerkant, Tebriz üzere taht merkezlerinde kararını sürdüren devlet ve hanedanlar periyodunda (Emevi, Abbasi, Fatımi, Eyyubi, Memlük, Selçuklu, Safevi) sürekli ilgi cazibeli bir sanat kolu olarak görülen hüsnü çizgi Osmanlı devrinde en üst düzeyine ulaşmış ‘ Türk Çizgi Sanatı’ ismiyle anılarak bir hüvviyet kazanmıştır.
Osmanlı sultanlarından II. Beyazıd, IV. Murad, II. Mustafa, III. Ahmed, II. Mahmud, Sultan Abdülmecid ve Sultan Reşad fiilen çizgi sanatı ile meşgul olmuşlardır. En meşhur Türk hattatlarının kimileri; Pir Hamdullah, Ahmed Karahisari, Hafız Osman, Mustafa Rakım, Mahmut Celaleddin Efendi, Yesarizade Mustafa İzzet Efendi’dir.
SINIR YAZI ÇEŞİTLERİ
*MA’KILİ,
*KUFİ,
*SÜLÜS,
*CELİ SÜLÜS,
*NESİH,
*REYHANİ,
*MUHAKKAK,
*TEVKİ,
*RİKAA,
*RİK’A,
*TA’LİK,
*DİVANİ,
*CELİ DİVANİ,
*SİYAKAT dir.
SINIR SANATI İLE İLGİLİ TABİR VE TABİRLER
AHAR: Sınır, tezhip ve minyatür sanatlarında kullanılan kağıt üzerine sürülen esirgeyici katmandır. Aharsız kağıt mürekkebi basitçe emer ve dağıtabilir.
İSTİF: Harf ve sözlerin bir kural ortasında, üst üste lakin metnin okunmasını zorlaştırmayacak biçimde yerleştirilmesi demektir.
KITA: Çizgi sanatında muhakkak ölçülerdeki dikdörtgen kağıtlara sülüs-nesih, muhakkak-reyhani, nestalik, tevki çizgileriyle yazılmış yazılar bu isimle anılır.
MEŞK: Bir hocanın talebesine çizgi tahsili sürecinde öğrenmesi için verdiği ders ve örnekler diye tanımlanabileceği üzere meşk etmek tabirini öğrenmek ve öğretmek için yapılan ders ve alıştırmalar formunda de açıklayabiliriz.
MURAKKA: Hoş yazı örneklerinin bir ortaya getirilmesiyle hazırlanan albümdür.
MÜSENNA: Düz istifli yahut girift, çift ve karşılıklı biçimde yazılmış yazı, aynalı yazı demektir. Müsenna bir çizgi cinsi olmayıp bir yazı biçimidir ve her çeşit sınır ile şekillendirilebilir.
ŞEŞKALEM: Farsça ”Altı çeşit yazı” manasına gelen bu tabir ile sülüs, nesih, kesinlikle, reyhani, tevekki, rikaa yazı çeşitleri kast edilmektedir.
İCAZET-İCAZETNAME: Çizgi öğrenenlere hocaları tarafınca verilen müsaade, şahadetname, diplomadır.
KARALAMA: Hattatların yazı yazmaya başlamadan evvel, ellerini alıştırmak yahut boş kaldıkları vakit ellerinin hassasiyetini kaybetmemek için kağıtların üzerine birtakım söz ve harfleri yazmalarına denir.
KETEBE: Çizgi sanatında, yapıtların altında bulunan hattatın imzası manasındadır.
Kaligrafi sözcüğünü ansiklopediler “Güzel yazma, çoklukla estetik kurallara bağlı kalarak ölçülü yazma sanatı” biçiminde tanımlamaktadır.
Çizgi yazma yapıtlarda, mushaflarda, mimaride, kitabelerde, mezar taşlarında,tahta ve metal işlerinde, kumaş, çini, tuğla ve dekorasyonlarda kullanılmıştır.
Şam, Bağdat, Kurtuba, Kahire, Konya, Semerkant, Tebriz üzere taht merkezlerinde kararını sürdüren devlet ve hanedanlar periyodunda (Emevi, Abbasi, Fatımi, Eyyubi, Memlük, Selçuklu, Safevi) sürekli ilgi cazibeli bir sanat kolu olarak görülen hüsnü çizgi Osmanlı devrinde en üst düzeyine ulaşmış ‘ Türk Çizgi Sanatı’ ismiyle anılarak bir hüvviyet kazanmıştır.
Osmanlı sultanlarından II. Beyazıd, IV. Murad, II. Mustafa, III. Ahmed, II. Mahmud, Sultan Abdülmecid ve Sultan Reşad fiilen çizgi sanatı ile meşgul olmuşlardır. En meşhur Türk hattatlarının kimileri; Pir Hamdullah, Ahmed Karahisari, Hafız Osman, Mustafa Rakım, Mahmut Celaleddin Efendi, Yesarizade Mustafa İzzet Efendi’dir.
SINIR YAZI ÇEŞİTLERİ
*MA’KILİ,
*KUFİ,
*SÜLÜS,
*CELİ SÜLÜS,
*NESİH,
*REYHANİ,
*MUHAKKAK,
*TEVKİ,
*RİKAA,
*RİK’A,
*TA’LİK,
*DİVANİ,
*CELİ DİVANİ,
*SİYAKAT dir.
SINIR SANATI İLE İLGİLİ TABİR VE TABİRLER
AHAR: Sınır, tezhip ve minyatür sanatlarında kullanılan kağıt üzerine sürülen esirgeyici katmandır. Aharsız kağıt mürekkebi basitçe emer ve dağıtabilir.
İSTİF: Harf ve sözlerin bir kural ortasında, üst üste lakin metnin okunmasını zorlaştırmayacak biçimde yerleştirilmesi demektir.
KITA: Çizgi sanatında muhakkak ölçülerdeki dikdörtgen kağıtlara sülüs-nesih, muhakkak-reyhani, nestalik, tevki çizgileriyle yazılmış yazılar bu isimle anılır.
MEŞK: Bir hocanın talebesine çizgi tahsili sürecinde öğrenmesi için verdiği ders ve örnekler diye tanımlanabileceği üzere meşk etmek tabirini öğrenmek ve öğretmek için yapılan ders ve alıştırmalar formunda de açıklayabiliriz.
MURAKKA: Hoş yazı örneklerinin bir ortaya getirilmesiyle hazırlanan albümdür.
MÜSENNA: Düz istifli yahut girift, çift ve karşılıklı biçimde yazılmış yazı, aynalı yazı demektir. Müsenna bir çizgi cinsi olmayıp bir yazı biçimidir ve her çeşit sınır ile şekillendirilebilir.
ŞEŞKALEM: Farsça ”Altı çeşit yazı” manasına gelen bu tabir ile sülüs, nesih, kesinlikle, reyhani, tevekki, rikaa yazı çeşitleri kast edilmektedir.
İCAZET-İCAZETNAME: Çizgi öğrenenlere hocaları tarafınca verilen müsaade, şahadetname, diplomadır.
KARALAMA: Hattatların yazı yazmaya başlamadan evvel, ellerini alıştırmak yahut boş kaldıkları vakit ellerinin hassasiyetini kaybetmemek için kağıtların üzerine birtakım söz ve harfleri yazmalarına denir.
KETEBE: Çizgi sanatında, yapıtların altında bulunan hattatın imzası manasındadır.