Biz ve onlar… Çağımız beşerinin aidiyet ve zıtlık bağı üzerinden çoğunlukla duyduğu, önemsediği ve ne yazık ki benimsediği sözler. İster siyasette seçmen, ister iktisatta tüketici olsun herkes kutuplaşmayı besleyen, körükleyen, canlı tutan her söylemi duymaya açık ve hazır.
Her ne kadar kutuplaşmayı siyaset ile özdeşleştirsek de aslında tüketim tarafında da çoğunlukla başvurulan ve çoğunlukla sonuç alınabilen bir yol, usul. Kutuplaştırma varsa, süratlice yaratılan bir eko çember ve buna dahil olmuş bir kitle de var demektir. Kısa mühlet ortasında bu eko çembere dahil olanlar, yalnızca bu çemberdeki sesleri duymaya, çember dışına ise kendini kapatmaya başlarlar. Birçok vakit da farkında olmadan yaparlar bunu. Tüketim alanından vereceğimiz en kuvvetli örnek; meşhur, yarısı ısırılmış logolu teknoloji markasının yarattığı eko çembere dâhil olan tüketici davranışlarıdır. Kurucusuna hayran olunan bu marka, piyasaya düzgün eserler sürmekle birlikte, birden fazla vakit rakiplerine bakılırsa inovasyon açısından geriden gelmektedir. Buna rağmen bu markanın müşterileri bu durumun farkında olmadığı üzere, tam aksine, yenilik konusunda öncü olduğunu, emsal mamüllerin bu markayı takip ettiğini düşünmektedir. Hapsoldukları eko çember niçiniyle rakiplerin yaptığı birfazlaca yenilikten haberdar değildir.
Bu durumun siyasette karşılığı, benzeri hali, az gelişmiş demokrasilerin yarattığı sağ popülist önderlerle yönetilen ülkelerde çoğunlukla karşımıza çıkmaktadır. Bu ülkelerdeki sağ popülist önderlerin ortak özelliği, yüksek perdeden nutuklar atmak ve kitleleri “biz” ile “onlar” olarak ikiye bölerek, tercihlerini yönetmektir. Oluşturulan “biz” ayrıcalıklıdır. Kural tanımadan, etik sonlar umursanmadan “biz” korunur, kollanır. İhale verilir, istihdamda öncelik tanınır, toplumsal yardımlar yoluyla bağımlı hale getirilir. Türkiye’de 2002 yılından bu yana, AKP ve başkanının, kutuplaştırma siyasetini dayattığı, hayli da başarılı bir biçimde sahneye koyduğu hepimizin malumu. Ülkeyi kesintisiz olarak yirmi yıldır yönettiklerine göre, sonuç aldıkları da ortada. İktisatta alt meselelerin bulunmasına karşın radikal bir küçülmenin olmadığı, hayat pahalılığının baskın hale gelmediği seçimlerde AKP daima kutuplaşmadan beslenerek çıktı. Aşağıdaki grafikte seçimlerden bir yıl evvelki ekonomik büyüme oranlarını nazaranbilirsiniz.
Tablodan da goreceğiniz üzere, iki ekonomik küçülmenin olduğu senelerda (2009 ve 2019) AKP’nin oylarında manalı bir gerileme görüyoruz. 2019 yılı daha sonrasındaki süreçte ise, mevzu ekonomik küçülmenin de ötesine geçip, hayat pahalılığının merkeze oturduğu bir toplumsal sancıya dönüştü. bu biçimdesine bir iklimde ölçümler bize göstermektedir ki; AKP ve başkanı artık “biz” diye cümleye başladığında onun “biz”ine dahil olanlar artmadığı üzere, Erdoğan’ın “onlar” diye tanım ettiği kitleye iştirak artmaktadır.
bir müddetdir, bilhassa kutuplaşmanın boyutunu ve kime ne cins bir tesir yarattığını anlamak için belli dönemlerle mecliste kümesi bulunan partiler için tüm seçmene oy verip vermeme tercihini soruyoruz. Sonuçlara baktığımızda, “oy vermem/asla oy vermem” tabirleri ile ölçtüğümüz aksiliğin en düşük olduğu parti CHP’dir. Çoğumuz için şaşırtan gelebilecek bu kararı CHP açısından önemli bir muvaffakiyet olarak gördüğümü belirtmek isterim. Zira Türkiye siyasal tarihi hayli büyük oranda CHP ve sağ partilerin CHP’ye karşı yürüttüğü uğraştan oluşur. Sağın, karşısında tek amaç olarak gördüğü ve uğraş ettiği CHP, 100. yılına giderken en düşük seçmen aykırılığına sahiptir. Bunun ne kadar kıymetli bir muvaffakiyet olduğunu, çabucak hemen 2017 yılında kurulan DÜZGÜN Parti’nin CHP’den yüzde 4,6 daha fazla seçmen tersliğine sahip olmasından da anlayabiliriz. AKP için durum nedir diye baktığımızda ise HDP’den daha sonraki ikinci ya da üçüncü en yüksek zıtlığa sahip parti olduğunu görmekteyiz. (AKP üçüncü olduğunda ikinci olan MHP oluyor.) MHP ve AKP neredeyse teğe bir birebir terslik oranına sahip iki ortak. Aşağıdaki tablolar yakın geçmişten bugüne AKP ve CHP’nin zıtlık oranını bize göstermektedir.
Bilhassa kur şokları ile bir arada geçtiğimiz Aralık ayında AKP zıtlığında manalı bir artışın olduğuna dikkatinizi çekmek isterim. Tablodan gördüğünüz üzere taban fiyat artırımının, KKM’nin( Kur Muhafazalı Mevduat sisteminin) devreye girmesi ile birlikte evvelki artışa emsal bir oranda düşüş olsa da bir daha yükselme trendinin başladığı anlaşılmaktadır.
Bana bakılırsa en dikkat alımlı sonuçlardan biri UYGUN Parti seçmeni. Ortalamasını aldığımızda tam merkeze denk gelmektedir. Bu kararın ÂLÂ Parti’deki son devir misyon değişikliğine dair tartışmalara da bir katkı vereceğine inanıyorum. Buradan seçmen genelinin cevaplarına geçtiğimizde, tüm parti tabanlarının kendilerini yüklü olarak merkezin çabucak sağına yahut soluna yerleştirdiğini anlamaktayız. Gördüğünüz üzere çoka dair bir ilgi yok. Pekala bir daha tüm seçmenlere AKP’yi nerede gördüğünü sorduğumuzda sonuç ne çıkıyor? İnceleyelim.
Gördüğünüz üzere AKP’de epeyce farklı bir durum var. AKP ve MHP seçmeni AKP’yi merkeze yakın görürken CHP, ÂLÂ Parti ve HDP seçmeni AKP’yi uç ile çok sayabileceğimiz bir noktada görmektedir. Yazının başındaki eko çemberde yaşama, dışarının sesini duyamama halini burada bir defa daha anımsatmak isterim. Tıpkı biçimde tüm deneklere CHP’yi nerede gördüğünü sorduk.
Sonuçlardan da anlaşıldığı üzere, tüm parti tabanlarında CHP’yi gorece daha merkeze yakın görme eğilimi mevcut. Tıpkı tahlili öbür partiler için de yaptık lakin yazının daha fazla uzamaması için paylaşamıyorum.
Yazının da konusunu oluşturması niçiniyle bu hafta kutuplaştırmaya âlâ örnek oluşturabilecek bir açıklamanın seçmende nasıl karşılık bulduğuna dair sonuçları sizinle paylaşmak isterim. Erdoğan’ın bu hafta yaptığı açıklamanın görüntüsünü deneklere izlettik.
Gördüğünüz üzere biz ve onlar siyasetinde “onlar”ı kuvvetli bir halde gaye alan bir açıklama. Bilhassa AKP ve MHP tabanının farkındalığını artıracak biroldukça anahtar söz bu konuşmada geçiyor. Açıkçası ölçmesek Erdoğan’ın tabanını bu konuşma ile kuvvetli bir biçimde yakaladığını düşünürdüm. Sonuçlar ise bu hususta yanıldığımı gösteriyor. bir arada bakalım.
Cumhur İttifakı tabanı açısından baktığımızda kuvvetli sayabileceğimiz bu açıklamaya seçmenin iştiraki tıpkı oranda kuvvetli değil. Katıldığını tabir edenlerin oranı yüzde 34,2. Bu oran AKP seçmeninde yüzde 61,9’da ve MHP seçmeninde yüzde 52,9’da kalmaktadır. Diğer önderlerin açıklamalarının kendi tabanlarında yüzde 90 üzere bir oranla takviye bulduğunu hesaba katarsak, Erdoğan’ın açıklamalarının kendi tabanında ne kadar zayıf bir karşılık bulduğunu daha yeterli anlayabiliriz.
Erdoğan’ın bu açıklamalarının iki kıymetli sebebi var; Birincisi kendi tabanını konsolide etmek, ikincisi muhalif bloğa kaptırdığı seçmeni, muhalif bloğu itibarsızlaştırarak tekrar kazanmak. halbuki sonuçlar hem kendi tabanını konsolide edemediğini, tıpkı vakitte muhalif bloğa kaptırdığı seçmeni döndüremediğini gösteriyor. Özetle; kutuplaştırma bu defa AKP’ye kazandırmadığı üzere kaybettiriyor. Aşırılaşan siyasetin bizlere ruhsal yükü büyük lakin bu siyasetin sahiplerine siyasal maliyeti daha büyük. Ülkenin geldiği yer itibariyle biz toplumsal demokratlara düşen kıymetli bir misyon var; çoka karşı makul olanda inat ve ısrar etmek. Ötekileştirene, yoksulluğu dahi yönetmeye çalışana karşı kapsayıcı olan, yoksulluğu yok etmeyi önceleyen, insanı merkeze alan bir kalkınma programından diğer bir şeye zihnimizde yer açmamak.
Ertan Aksoy
[email protected]
Her ne kadar kutuplaşmayı siyaset ile özdeşleştirsek de aslında tüketim tarafında da çoğunlukla başvurulan ve çoğunlukla sonuç alınabilen bir yol, usul. Kutuplaştırma varsa, süratlice yaratılan bir eko çember ve buna dahil olmuş bir kitle de var demektir. Kısa mühlet ortasında bu eko çembere dahil olanlar, yalnızca bu çemberdeki sesleri duymaya, çember dışına ise kendini kapatmaya başlarlar. Birçok vakit da farkında olmadan yaparlar bunu. Tüketim alanından vereceğimiz en kuvvetli örnek; meşhur, yarısı ısırılmış logolu teknoloji markasının yarattığı eko çembere dâhil olan tüketici davranışlarıdır. Kurucusuna hayran olunan bu marka, piyasaya düzgün eserler sürmekle birlikte, birden fazla vakit rakiplerine bakılırsa inovasyon açısından geriden gelmektedir. Buna rağmen bu markanın müşterileri bu durumun farkında olmadığı üzere, tam aksine, yenilik konusunda öncü olduğunu, emsal mamüllerin bu markayı takip ettiğini düşünmektedir. Hapsoldukları eko çember niçiniyle rakiplerin yaptığı birfazlaca yenilikten haberdar değildir.
Bu durumun siyasette karşılığı, benzeri hali, az gelişmiş demokrasilerin yarattığı sağ popülist önderlerle yönetilen ülkelerde çoğunlukla karşımıza çıkmaktadır. Bu ülkelerdeki sağ popülist önderlerin ortak özelliği, yüksek perdeden nutuklar atmak ve kitleleri “biz” ile “onlar” olarak ikiye bölerek, tercihlerini yönetmektir. Oluşturulan “biz” ayrıcalıklıdır. Kural tanımadan, etik sonlar umursanmadan “biz” korunur, kollanır. İhale verilir, istihdamda öncelik tanınır, toplumsal yardımlar yoluyla bağımlı hale getirilir. Türkiye’de 2002 yılından bu yana, AKP ve başkanının, kutuplaştırma siyasetini dayattığı, hayli da başarılı bir biçimde sahneye koyduğu hepimizin malumu. Ülkeyi kesintisiz olarak yirmi yıldır yönettiklerine göre, sonuç aldıkları da ortada. İktisatta alt meselelerin bulunmasına karşın radikal bir küçülmenin olmadığı, hayat pahalılığının baskın hale gelmediği seçimlerde AKP daima kutuplaşmadan beslenerek çıktı. Aşağıdaki grafikte seçimlerden bir yıl evvelki ekonomik büyüme oranlarını nazaranbilirsiniz.
Tablodan da goreceğiniz üzere, iki ekonomik küçülmenin olduğu senelerda (2009 ve 2019) AKP’nin oylarında manalı bir gerileme görüyoruz. 2019 yılı daha sonrasındaki süreçte ise, mevzu ekonomik küçülmenin de ötesine geçip, hayat pahalılığının merkeze oturduğu bir toplumsal sancıya dönüştü. bu biçimdesine bir iklimde ölçümler bize göstermektedir ki; AKP ve başkanı artık “biz” diye cümleye başladığında onun “biz”ine dahil olanlar artmadığı üzere, Erdoğan’ın “onlar” diye tanım ettiği kitleye iştirak artmaktadır.
bir müddetdir, bilhassa kutuplaşmanın boyutunu ve kime ne cins bir tesir yarattığını anlamak için belli dönemlerle mecliste kümesi bulunan partiler için tüm seçmene oy verip vermeme tercihini soruyoruz. Sonuçlara baktığımızda, “oy vermem/asla oy vermem” tabirleri ile ölçtüğümüz aksiliğin en düşük olduğu parti CHP’dir. Çoğumuz için şaşırtan gelebilecek bu kararı CHP açısından önemli bir muvaffakiyet olarak gördüğümü belirtmek isterim. Zira Türkiye siyasal tarihi hayli büyük oranda CHP ve sağ partilerin CHP’ye karşı yürüttüğü uğraştan oluşur. Sağın, karşısında tek amaç olarak gördüğü ve uğraş ettiği CHP, 100. yılına giderken en düşük seçmen aykırılığına sahiptir. Bunun ne kadar kıymetli bir muvaffakiyet olduğunu, çabucak hemen 2017 yılında kurulan DÜZGÜN Parti’nin CHP’den yüzde 4,6 daha fazla seçmen tersliğine sahip olmasından da anlayabiliriz. AKP için durum nedir diye baktığımızda ise HDP’den daha sonraki ikinci ya da üçüncü en yüksek zıtlığa sahip parti olduğunu görmekteyiz. (AKP üçüncü olduğunda ikinci olan MHP oluyor.) MHP ve AKP neredeyse teğe bir birebir terslik oranına sahip iki ortak. Aşağıdaki tablolar yakın geçmişten bugüne AKP ve CHP’nin zıtlık oranını bize göstermektedir.
Bilhassa kur şokları ile bir arada geçtiğimiz Aralık ayında AKP zıtlığında manalı bir artışın olduğuna dikkatinizi çekmek isterim. Tablodan gördüğünüz üzere taban fiyat artırımının, KKM’nin( Kur Muhafazalı Mevduat sisteminin) devreye girmesi ile birlikte evvelki artışa emsal bir oranda düşüş olsa da bir daha yükselme trendinin başladığı anlaşılmaktadır.
Bana bakılırsa en dikkat alımlı sonuçlardan biri UYGUN Parti seçmeni. Ortalamasını aldığımızda tam merkeze denk gelmektedir. Bu kararın ÂLÂ Parti’deki son devir misyon değişikliğine dair tartışmalara da bir katkı vereceğine inanıyorum. Buradan seçmen genelinin cevaplarına geçtiğimizde, tüm parti tabanlarının kendilerini yüklü olarak merkezin çabucak sağına yahut soluna yerleştirdiğini anlamaktayız. Gördüğünüz üzere çoka dair bir ilgi yok. Pekala bir daha tüm seçmenlere AKP’yi nerede gördüğünü sorduğumuzda sonuç ne çıkıyor? İnceleyelim.
Gördüğünüz üzere AKP’de epeyce farklı bir durum var. AKP ve MHP seçmeni AKP’yi merkeze yakın görürken CHP, ÂLÂ Parti ve HDP seçmeni AKP’yi uç ile çok sayabileceğimiz bir noktada görmektedir. Yazının başındaki eko çemberde yaşama, dışarının sesini duyamama halini burada bir defa daha anımsatmak isterim. Tıpkı biçimde tüm deneklere CHP’yi nerede gördüğünü sorduk.
Sonuçlardan da anlaşıldığı üzere, tüm parti tabanlarında CHP’yi gorece daha merkeze yakın görme eğilimi mevcut. Tıpkı tahlili öbür partiler için de yaptık lakin yazının daha fazla uzamaması için paylaşamıyorum.
Yazının da konusunu oluşturması niçiniyle bu hafta kutuplaştırmaya âlâ örnek oluşturabilecek bir açıklamanın seçmende nasıl karşılık bulduğuna dair sonuçları sizinle paylaşmak isterim. Erdoğan’ın bu hafta yaptığı açıklamanın görüntüsünü deneklere izlettik.
Gördüğünüz üzere biz ve onlar siyasetinde “onlar”ı kuvvetli bir halde gaye alan bir açıklama. Bilhassa AKP ve MHP tabanının farkındalığını artıracak biroldukça anahtar söz bu konuşmada geçiyor. Açıkçası ölçmesek Erdoğan’ın tabanını bu konuşma ile kuvvetli bir biçimde yakaladığını düşünürdüm. Sonuçlar ise bu hususta yanıldığımı gösteriyor. bir arada bakalım.
Cumhur İttifakı tabanı açısından baktığımızda kuvvetli sayabileceğimiz bu açıklamaya seçmenin iştiraki tıpkı oranda kuvvetli değil. Katıldığını tabir edenlerin oranı yüzde 34,2. Bu oran AKP seçmeninde yüzde 61,9’da ve MHP seçmeninde yüzde 52,9’da kalmaktadır. Diğer önderlerin açıklamalarının kendi tabanlarında yüzde 90 üzere bir oranla takviye bulduğunu hesaba katarsak, Erdoğan’ın açıklamalarının kendi tabanında ne kadar zayıf bir karşılık bulduğunu daha yeterli anlayabiliriz.
Erdoğan’ın bu açıklamalarının iki kıymetli sebebi var; Birincisi kendi tabanını konsolide etmek, ikincisi muhalif bloğa kaptırdığı seçmeni, muhalif bloğu itibarsızlaştırarak tekrar kazanmak. halbuki sonuçlar hem kendi tabanını konsolide edemediğini, tıpkı vakitte muhalif bloğa kaptırdığı seçmeni döndüremediğini gösteriyor. Özetle; kutuplaştırma bu defa AKP’ye kazandırmadığı üzere kaybettiriyor. Aşırılaşan siyasetin bizlere ruhsal yükü büyük lakin bu siyasetin sahiplerine siyasal maliyeti daha büyük. Ülkenin geldiği yer itibariyle biz toplumsal demokratlara düşen kıymetli bir misyon var; çoka karşı makul olanda inat ve ısrar etmek. Ötekileştirene, yoksulluğu dahi yönetmeye çalışana karşı kapsayıcı olan, yoksulluğu yok etmeyi önceleyen, insanı merkeze alan bir kalkınma programından diğer bir şeye zihnimizde yer açmamak.
Ertan Aksoy
[email protected]