“Kesin çözüm”, “%100 doğal”, “Tedavi eder”, Sigarayı bıraktırır”, Zayıflatır”, “Metabolizmayı hızlandırır” vb. başlıklarla destek besinlerle(!) her gün televizyonda yahut internette sık sık karşılaşırız. Etrafımızdan de sık sık duyarız: “Zinde hissetmek için şunu kullanıyorum, bağışıklığım güçlensin diye bunu kullanıyorum…” Ve içimizden çabucak ben de mi kullansam diye geçiririz. Hatta kimi vakit direkt aktara ya da eczaneye gidip alırız da. Şu anda dikkat çeken çeşitli reklamlar ve başka pazarlama hallerinin de yardımıyla destek besinler çeşitli emellerle geniş bir kitle tarafınca kullanılmaktadır. Bu gayeler zinde hissetmek, hafıza güçlendirmek, bağışıklığı güçlendirme ve hastalıklara direnç kazanma, cilt sıhhati, yaşlanmayı geciktirme vb. kozmetik emeller ve muhakkak bir hastalığı tedavi etme halinde sıralanmaktadır. Pekala nitekim bu tesirleri sağlarlar mı? Komşundan, arkadaşından öğrendiğin takviyeyi sen de kullanabilir misin? Destek besinler reklamlarda gösterildiği üzere hoş, renkli bir hayat sağlar mı? Doğal mıdır yahut doğal her besin inançlı midir? Ve daha bir epey soru… Bu yazımda destek besinlere hakikat açıdan bakmayı öğreneceğiz. Öncelikle tarifiyle başlayalım, nedir bu destek gıda/ besinler?
Destek besin ne demektir? Destek besinler nelerdir?
Manası aslında isminden da anlaşılmaktadır. Destek; kuvvetlendirme, yardımcı kuvvet, takviye demektir. Destek besin da olağan beslenmeyi desteklemek hedefiyle kullanılan besin öğeleri ve botanikleri (bitkiler, algler, mantarlar) içeren eserlerdir. Daha geniş tarifiyle destek edici besinler, resmi gazetede yayınlanan 5996 sayılı kanun kapsamında “Normal beslenmeyi destek etmek emeliyle; vitamin, mineral, protein, karbonhidrat, lif, yağ asidi, aminoasit üzere besin öğelerinin yahut bunların haricinde besleyici yahut fizyolojik tesirleri bulunan bitki, bitkisel ve hayvansal kaynaklı unsurlar, biyoaktif unsurlar ve gibisi hususların konsantre yahut ekstraktlarının tek başına yahut karışımlarının kapsül, tablet, pastil, tek kullanımlık toz paket, sıvı ampul, damlalıklı şişe ve başka gibisi sıvı yahut toz formlarda hazırlanarak günlük alım dozu belirlenmiş ürünler” olarak tabir edilmiştir.
Destek besinlerde meyve, zerzevat, bitkiler, mikroorganizmalar ve hayvansal kaynaklı hammaddeler kullanılmaktadır. Bunların hammadde olarak seçilmesinde insan sıhhatinde faydalı olan bileşikleri (antioksidanlar, vitamin ve mineraller, lif, yağ asitleri, enzimler, aminoasitler vb.) içermeleri tesirli olmaktadır.
Destek besinler epey geniş bir yelpazeye sahiptir, biz besbelli olan genel desteklere göz atalım:
Besin destekleri kimler tarafınca kullanılabilir?
Kimlerin destek kullanabileceğini söylemedilk evvel şunu belirtmek istiyorum;
Günlük istikrarlı ve kâfi beslenme kişinin ihtiyaç duyduğu tüm besin öğelerini karşılar. Yapılan reklamların da tesiriyle beşerler destek besin olmadan gerekli gereksinimi karşılayamayacaklarını düşünmekteler. Çoklukla bitkisel yahut hayvansal kaynaklar kullanılarak hazırlandığı için destek besinlerin zararsız olduğu düşünülmektedir. Ayrıyeten birtakım şahıslara kullanımlarının doğal yolla karşılamaktan daha pratik gelmesi sebebiyle öncelikli tercihleri destek besin olmaktadır. Lakin bu yaklaşım yanlışsız değildir. Besin destekleri istikrarlı ve kâfi beslenmenin yerini tutmaz. Ayrıyeten destek besin ile alınan besin öğesinin biyofaydalılığı kullanılan etken hususa bağlı olarak besinlerle alınanlar kadar yüksek olmayabilir. Destek besinler her kişi için de uygun değildir. Doktor/diyetisyen onayı ile kullanılmalıdır.
Kimi özel durumlarda ve beslenme açısından riskli bireylerde muhtaçlıklar olağan beslenmeyle karşılanamayabilir ve bu şahısların destek besin kullanmaları gerekebilir. Örneğin güneş ışığından gereğince yararlanamayan yaşlılar, esmer ciltliler, kapalı gibir dahanler D vitamini muhtaçlığını doğal yollarla karşılayamayabilir. Gebe olanlar yahut planlı hamilelik düşünenlerin bu özel periyotta kıymetli olan folik asit üzere besin öğesi desteklerine muhtaçlığı vardır. Ayrıyeten vegan beslenenler yahut alerjisi bulunanlar da besinlerle karşılayamadıkları besin öğeleri için destek kullanabilirler.
“Genel olarak kâfi ve istikrarlı beslenen yetişkinler vitamin ve mineral dayanağına gereksinim duymazlar. Lakin sağlıklı da olsa kimi özel durumları olan bireylerin şu durumlarda besin takviye eseri (supleman) kullanımı gerekli olabilir (Tek ve Pekcan, 2008- sayfa:18):
Destek besinlerin kullanım emeli, kişinin yaşı, kullanılmak istenen desteğin bedendeki durumu, bireyin hastalıkları, kullandığı ilaçlar vb. durumlara bağlı olarak kullanılması gereken eser ve doz değişmektedir. Bu niçinle rastgele bir desteğe başlamadan evvel uygun olup olmadığı, uygunsa kullanılması gereken eser ve doz için kesinlikle doktora yahut diyetisyene danışılmalıdır. Hekimler tavsiye etmedikçe rastgele desteğe başlanılmamalıdır.
Destek besinler konusunda iki değerli konu vardır:
“Günlük beslenme gereksiniminin karşılanmasının desteklenmesi emeliyle Tarım ve Orman Bakanlığı tarafınca kayıt altına alınan işletmelerde üretilen ve ithaline müsaade verilen “takviye edici gıda” niteliğindeki mamüllerin; kilo verdirici, kilo aldırıcı, uzunluk uzatıcı, cinsel performansı arttırıcı, sigara bıraktırıcı, hastalıkları önleyici, tedavi edici ve güzelleştirici eserlermiş üzere gösterilerek satışa sunulması mevzuata alışılmamıştır. Bu tıp argümanlarla satılan eserler, kelam konusu beklentilerin karşılanması hedefiyle tüketilmemelidir.”
Covid-19 sürecinde besin destekleri kullanılmalı mıdır?
İçinde bulunduğumuz bu pandemi periyodu sağlıklı beslenmenin ve bağışıklığı kuvvetli tutmanın kıymetini yeniden hatırlattı. Tek başına koronavirüsten koruyacak bir besin bulunmamaktadır lakin sağlıklı ve kâfi beslenmenin bağışıklık sistemini güçlendirerek yardımcı olabileceği bilinmektedir. Bedenin sağlıklı olması ve bağışıklık sisteminin kuvvetli olması için makro (karbonhidrat, protein, yağ), mikro (vitamin ve mineraller) besin öğelerinin bedene kâfi ölçüde alınması gerekmektedir. Bu yeterliliği sağlamak için bu süreçte de birinci tercihimiz kâfi ve istikrarlı beslenmek olmalıdır. Günlük olarak kâfi ölçüde zerzevat, meyve, tam tahıl, yüksek proteinli besinler (balık, tavuk, kırmızı et, kurubaklagil, yumurta,…) ve süt ve süt mamüllerinin (yoğurt, ayran, kefir, peynir, …) tüketilmesi, zeytinyağı kullanması ve kâfi su tüketimi sağlıklı beslenmenin altın kuralıdır.
Pandemi devrinde zerzevat ve meyve tüketimi gerekli vitamin ve mineralleri sağlamak için ön planda tutulmalıdır. Hastalıklara niye olan virüs ve bakterilere karşı bedenin değerli savunma sistemlerinden olan antikorların misyonlarını yerine getirebilmeleri için her gün kâfi protein alınması gerekmektedir. Bunlara ek olarak probiyotik destekli yoğurt ve kefir üzere eserlerde bulunan faydalı mikroorganizmalar da bağışıklık sistemini destekleyici tesirde bulunabilir. C vitamininden varlıklı besinler (biber, narenciye, kivi, maydanoz, ıspanak…), zeytinyağı, ceviz, badem, fındık üzere E vitamininden güçlü besinler, balık (omega 3), yulaf (beta glukan), sarımsak, yeşilçay, zencefil, avokado, çinkodan varlıklı et, karaciğer, deniz eserleri, kabak çekirdeği üzere besinleri tüketmek de bağışıklık sisteminizi dayanaklar. kuvvetli bir bağışıklık sistemi için gereğince uyumak ve dinlenmek de kıymetlidir. Zira bedenin en çok tamir olduğu vakittir. Ayrıyeten şekerli besinlerden, hamur işlerinden, sigara ve alkolden uzak durmak da bağışıklık sisteminizi güçlendirir.
Pandemi devri beslenmesinin nasıl olması gerektiğini anlattım. bu türlü beslenemeyen yahut beslenmeyen bireyler geçirilen bu kuvvetli süreçte vitamin ve mineral destekleri kullanabilirler ancak yeniden söylemekte yarar görüyorum gerekli vitamin ve mineralleri sağlamak için tercih edilmesi gereken birinci yol sağlıklı beslenme olmalıdır. Bu süreçte bağışıklık sistemini güçlendiren C vitamini, çinko üzere minerallerin desteği gerekebilir. Yapılan araştırmalarda bağışıklık sisteminde kritik rol oynayan D vitamini yetersizliğinde koronavirüse yakalanma ve bu sebeple mevt riskinin daha yüksek olduğu, D vitamininin yetersiz olduğu bireylerin hastalığı daha ağır atlattığı görülmüştür. Şayet D vitamini eksikliği olan bireyler bilhassa ortasında bulunduğumuz bu kış aylarında hekim onayıyla destek almalıdır.
Covid-19 sürecinde besin destekleri kullanılabilir ancak üstte da daima belirttiğim üzere mutlaka hekim onayı ile kullanılmalıdır. Kendi kendimize destek kullanmamalıyız. Bunun için evvel bir analiz yapılmalı, eksikliği bulunan vitamin yahut mineral var ise tabibin onayladığı eser ve doz kullanılmalıdır. Zira vitamin ve minerallerin çok alımı toksik tesir yapabilir. Ayrıyeten birtakım ilaçlarla etkileşime girerek olumsuz sonuçlar doğurabilir.
Destek besinlerle ilgili olarak kısa bir özet yapmak gerekirse; besin destekleri, hastalıkları tedavi etme, tedbire gayesi olmayan, olağan beslenmeyi desteklemek emeliyle kullanılan, hakikat kişinin (doktor/diyetisyen) teklifiyle, gerçek dozda ve hakikat biçimde alındığında yararlı olan eserlerdir.
Destek besin ne demektir? Destek besinler nelerdir?
Manası aslında isminden da anlaşılmaktadır. Destek; kuvvetlendirme, yardımcı kuvvet, takviye demektir. Destek besin da olağan beslenmeyi desteklemek hedefiyle kullanılan besin öğeleri ve botanikleri (bitkiler, algler, mantarlar) içeren eserlerdir. Daha geniş tarifiyle destek edici besinler, resmi gazetede yayınlanan 5996 sayılı kanun kapsamında “Normal beslenmeyi destek etmek emeliyle; vitamin, mineral, protein, karbonhidrat, lif, yağ asidi, aminoasit üzere besin öğelerinin yahut bunların haricinde besleyici yahut fizyolojik tesirleri bulunan bitki, bitkisel ve hayvansal kaynaklı unsurlar, biyoaktif unsurlar ve gibisi hususların konsantre yahut ekstraktlarının tek başına yahut karışımlarının kapsül, tablet, pastil, tek kullanımlık toz paket, sıvı ampul, damlalıklı şişe ve başka gibisi sıvı yahut toz formlarda hazırlanarak günlük alım dozu belirlenmiş ürünler” olarak tabir edilmiştir.
Destek besinlerde meyve, zerzevat, bitkiler, mikroorganizmalar ve hayvansal kaynaklı hammaddeler kullanılmaktadır. Bunların hammadde olarak seçilmesinde insan sıhhatinde faydalı olan bileşikleri (antioksidanlar, vitamin ve mineraller, lif, yağ asitleri, enzimler, aminoasitler vb.) içermeleri tesirli olmaktadır.
Destek besinler epey geniş bir yelpazeye sahiptir, biz besbelli olan genel desteklere göz atalım:
Vitaminler: A vitamini, D vitamini, E vitamini, K vitamini, C vitamini, Tiamin (B1), Riboflavin (B2), Niasin (B3), Pantotenik asit (B5), Pridoksin (B6), Biotin (B7), Folik asit (B9), B12 vitamini
Mineraller: Kalsiyum, Magnezyum, Demir, Çinko, İyot, Selenyum, …
Omega 3 Yağ Asitleri
Glukozamin ve Kondroitin Sülfat
Koenzim Q10
Bitkisel Eserler: Ginseng, Sarı kantaron, Sarımsak, Gingko, Ekinezya, …
Probiyotikler
Prebiyotikler
Aminoasitler
Protein destekleri
Bedenin güç metabolizması, bağışıklığını yükseltmek için alınabilen fitokimyasallar: kuersetin, enzimler, beta glukan, resveratrol…
Besin destekleri kimler tarafınca kullanılabilir?
Kimlerin destek kullanabileceğini söylemedilk evvel şunu belirtmek istiyorum;
Günlük istikrarlı ve kâfi beslenme kişinin ihtiyaç duyduğu tüm besin öğelerini karşılar. Yapılan reklamların da tesiriyle beşerler destek besin olmadan gerekli gereksinimi karşılayamayacaklarını düşünmekteler. Çoklukla bitkisel yahut hayvansal kaynaklar kullanılarak hazırlandığı için destek besinlerin zararsız olduğu düşünülmektedir. Ayrıyeten birtakım şahıslara kullanımlarının doğal yolla karşılamaktan daha pratik gelmesi sebebiyle öncelikli tercihleri destek besin olmaktadır. Lakin bu yaklaşım yanlışsız değildir. Besin destekleri istikrarlı ve kâfi beslenmenin yerini tutmaz. Ayrıyeten destek besin ile alınan besin öğesinin biyofaydalılığı kullanılan etken hususa bağlı olarak besinlerle alınanlar kadar yüksek olmayabilir. Destek besinler her kişi için de uygun değildir. Doktor/diyetisyen onayı ile kullanılmalıdır.
Kimi özel durumlarda ve beslenme açısından riskli bireylerde muhtaçlıklar olağan beslenmeyle karşılanamayabilir ve bu şahısların destek besin kullanmaları gerekebilir. Örneğin güneş ışığından gereğince yararlanamayan yaşlılar, esmer ciltliler, kapalı gibir dahanler D vitamini muhtaçlığını doğal yollarla karşılayamayabilir. Gebe olanlar yahut planlı hamilelik düşünenlerin bu özel periyotta kıymetli olan folik asit üzere besin öğesi desteklerine muhtaçlığı vardır. Ayrıyeten vegan beslenenler yahut alerjisi bulunanlar da besinlerle karşılayamadıkları besin öğeleri için destek kullanabilirler.
“Genel olarak kâfi ve istikrarlı beslenen yetişkinler vitamin ve mineral dayanağına gereksinim duymazlar. Lakin sağlıklı da olsa kimi özel durumları olan bireylerin şu durumlarda besin takviye eseri (supleman) kullanımı gerekli olabilir (Tek ve Pekcan, 2008- sayfa:18):
Düşük güç içeren diyet tüketenler,
Kâfi ve istikrarlı beslenmeyi sağlayamayanlar (psikolojik ya da ekonomik niçinlerden ötürü),
Vejetaryenler (özellikle hiç bir hayvansal besin tüketmeyen veganlar),
Demir yetersizliği anemisi olanlar,
Bebek (D vitamini yetersizliğinin önlenmesi) ve çocuklar,
Hamile ve emzikli bayanlar (Demir, folat, B12 vitamini vb.)
Menopoz daha sonrası kemik kaybı fazla olan bayanlar,
Yaşlılar,
Uzun müddet ilaç kullananlar (antasitler, antibiyotikler, laksatifler, diüretikler),
Besin alımını engelleyen alerjik hastalıkları olanlar,
Bir hastalığa bağlı beslenme (nutrisyon) tedavisi alanlar,
Diyaliz tedavisi goren hastalar, vb.”
Destek besinlerin kullanım emeli, kişinin yaşı, kullanılmak istenen desteğin bedendeki durumu, bireyin hastalıkları, kullandığı ilaçlar vb. durumlara bağlı olarak kullanılması gereken eser ve doz değişmektedir. Bu niçinle rastgele bir desteğe başlamadan evvel uygun olup olmadığı, uygunsa kullanılması gereken eser ve doz için kesinlikle doktora yahut diyetisyene danışılmalıdır. Hekimler tavsiye etmedikçe rastgele desteğe başlanılmamalıdır.
Destek besinler konusunda iki değerli konu vardır:
Güvenilirlik: Destek besinler FAO yahut WHO onaylı olmalıdır. Bu kurumun standartlarının bulunmadığı durumlarda ulusal tüzüklere bakılmalıdır. Ülkemizde ise Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı onayı ile mamüllerin satışına müsaade verilmektedir.
Biyofaydalılık: Destek edici besinin içerisindeki etken hususun bedende ne kadar kullanılabildiğine de bakılmalıdır.
Doğal beslenmenin yerine geçemezler.
İlaç yerine kullanılamazlar. Destek besinler hastalıkları tedavi etmez, güzelleştirmez, önlemez. Hastalık belirtilerinin azalmasına, ilerlemesinin yavaşlamasına yardımcı olabilir.
Desteklerin ilaç sayılmaması büsbütün doğal olduğu yanlışına düşürmesin sizi. Destek besinlerde da katkı hususu bulunabilir. Ayrıyeten doğal olan her besin inançlıdır ve kullanılabilir diye bir durum da yoktur. Destek besinler da ilaçlar üzere yan tesirlere sebep olabilir.
Destek besinler uygun dozlarda kullanılmalıdır. Fazla alınan destekler toksik tesir yapabilir.
İlaç kullanılıyorsa destek besin kullanılmadan evvel kesinlikle doktora danışılmalıdır. Destek besinler ilaç ile etkileşime girerek ilacın aktifliğini azaltarak yahut arttırarak çeşitli problemlere niye olabilir. Ayrıyeten bu etkileşim kararı yan tesirler de oluşabilir.
Ayrıyeten hamile ve emziren bireyler de destek besin kullanmadan evvel doktora danışmalıdır.
Destek besinler, kâfi beslenme sağlanamadığında yahut bedende eksiklikler oluştuğunda kısa vadeli kullanması önerilmektedir.
“Günlük beslenme gereksiniminin karşılanmasının desteklenmesi emeliyle Tarım ve Orman Bakanlığı tarafınca kayıt altına alınan işletmelerde üretilen ve ithaline müsaade verilen “takviye edici gıda” niteliğindeki mamüllerin; kilo verdirici, kilo aldırıcı, uzunluk uzatıcı, cinsel performansı arttırıcı, sigara bıraktırıcı, hastalıkları önleyici, tedavi edici ve güzelleştirici eserlermiş üzere gösterilerek satışa sunulması mevzuata alışılmamıştır. Bu tıp argümanlarla satılan eserler, kelam konusu beklentilerin karşılanması hedefiyle tüketilmemelidir.”
Covid-19 sürecinde besin destekleri kullanılmalı mıdır?
İçinde bulunduğumuz bu pandemi periyodu sağlıklı beslenmenin ve bağışıklığı kuvvetli tutmanın kıymetini yeniden hatırlattı. Tek başına koronavirüsten koruyacak bir besin bulunmamaktadır lakin sağlıklı ve kâfi beslenmenin bağışıklık sistemini güçlendirerek yardımcı olabileceği bilinmektedir. Bedenin sağlıklı olması ve bağışıklık sisteminin kuvvetli olması için makro (karbonhidrat, protein, yağ), mikro (vitamin ve mineraller) besin öğelerinin bedene kâfi ölçüde alınması gerekmektedir. Bu yeterliliği sağlamak için bu süreçte de birinci tercihimiz kâfi ve istikrarlı beslenmek olmalıdır. Günlük olarak kâfi ölçüde zerzevat, meyve, tam tahıl, yüksek proteinli besinler (balık, tavuk, kırmızı et, kurubaklagil, yumurta,…) ve süt ve süt mamüllerinin (yoğurt, ayran, kefir, peynir, …) tüketilmesi, zeytinyağı kullanması ve kâfi su tüketimi sağlıklı beslenmenin altın kuralıdır.
Pandemi devrinde zerzevat ve meyve tüketimi gerekli vitamin ve mineralleri sağlamak için ön planda tutulmalıdır. Hastalıklara niye olan virüs ve bakterilere karşı bedenin değerli savunma sistemlerinden olan antikorların misyonlarını yerine getirebilmeleri için her gün kâfi protein alınması gerekmektedir. Bunlara ek olarak probiyotik destekli yoğurt ve kefir üzere eserlerde bulunan faydalı mikroorganizmalar da bağışıklık sistemini destekleyici tesirde bulunabilir. C vitamininden varlıklı besinler (biber, narenciye, kivi, maydanoz, ıspanak…), zeytinyağı, ceviz, badem, fındık üzere E vitamininden güçlü besinler, balık (omega 3), yulaf (beta glukan), sarımsak, yeşilçay, zencefil, avokado, çinkodan varlıklı et, karaciğer, deniz eserleri, kabak çekirdeği üzere besinleri tüketmek de bağışıklık sisteminizi dayanaklar. kuvvetli bir bağışıklık sistemi için gereğince uyumak ve dinlenmek de kıymetlidir. Zira bedenin en çok tamir olduğu vakittir. Ayrıyeten şekerli besinlerden, hamur işlerinden, sigara ve alkolden uzak durmak da bağışıklık sisteminizi güçlendirir.
Pandemi devri beslenmesinin nasıl olması gerektiğini anlattım. bu türlü beslenemeyen yahut beslenmeyen bireyler geçirilen bu kuvvetli süreçte vitamin ve mineral destekleri kullanabilirler ancak yeniden söylemekte yarar görüyorum gerekli vitamin ve mineralleri sağlamak için tercih edilmesi gereken birinci yol sağlıklı beslenme olmalıdır. Bu süreçte bağışıklık sistemini güçlendiren C vitamini, çinko üzere minerallerin desteği gerekebilir. Yapılan araştırmalarda bağışıklık sisteminde kritik rol oynayan D vitamini yetersizliğinde koronavirüse yakalanma ve bu sebeple mevt riskinin daha yüksek olduğu, D vitamininin yetersiz olduğu bireylerin hastalığı daha ağır atlattığı görülmüştür. Şayet D vitamini eksikliği olan bireyler bilhassa ortasında bulunduğumuz bu kış aylarında hekim onayıyla destek almalıdır.
Covid-19 sürecinde besin destekleri kullanılabilir ancak üstte da daima belirttiğim üzere mutlaka hekim onayı ile kullanılmalıdır. Kendi kendimize destek kullanmamalıyız. Bunun için evvel bir analiz yapılmalı, eksikliği bulunan vitamin yahut mineral var ise tabibin onayladığı eser ve doz kullanılmalıdır. Zira vitamin ve minerallerin çok alımı toksik tesir yapabilir. Ayrıyeten birtakım ilaçlarla etkileşime girerek olumsuz sonuçlar doğurabilir.
Destek besinlerle ilgili olarak kısa bir özet yapmak gerekirse; besin destekleri, hastalıkları tedavi etme, tedbire gayesi olmayan, olağan beslenmeyi desteklemek emeliyle kullanılan, hakikat kişinin (doktor/diyetisyen) teklifiyle, gerçek dozda ve hakikat biçimde alındığında yararlı olan eserlerdir.