Bedenin sağlıklı olarak büyümesi, gelişmesi için mineraller epey değerlidir. Minerallerin bedenimizde yapıtaşı ve onarıcı tesirleri bulunmaktadır. İçinde bulunduğumuz durum da dikkate alındığında bilhassa bağışıklık güçlendirme tesirleri yardımıyla vitamin ve mineraller konusunda daha şuurlu davranmaya başladık.
Beşerler için kıymeti yakın geçmişte anlaşılan Covid19 ile çaba ettiğimiz bu günlerde ismini daha fazlaca duymaya başladığımız hatta destek olarak aldığımız bir mineral olan çinko hakkında kâfi bilgiye sahip miyiz?
Çinko insan bedeni için elzem olan ve insan organizmasının yaklaşık 300 enziminin yapısında bulunan bir mineraldir.
Çinkonun, bitki ve hayvanların gelişmesi için temel elementlerden biri olduğu epeyce uzun mühletten beri bilinmesine karşın insan için elzem bir element olduğu fakat 1960’lı senelerda kabul edilmiştir. İnsan bedeninde yaklaşık olarak 2-3 gram çinko bulunur ve bu çinko kemikler, karaciğer, pankreas, böbrek, epitel doku ve kan hücrelerindedir.
Çinkonun bedendeki fonksiyonları ve faydaları nelerdir?
Çinko insan bedeninde yaklaşık olarak 300 enzimin yapısında bulunmaktadır ve bu özelliğiyle büyümeden, üremeye; cilt sıhhatinden bedende üretim oranıma kadar fazlaca çeşitli fonksiyon ve yararı bulunmaktadır. Esas bu tesirleri şöyle sıralayabiliriz:
Üreme sıhhati, enzim aktivitesi, büyüme ve gelişme için gerekli olan çinkonun eksikliğinde bedende çeşitli meseleler meydana gelmektedir. İşte bize çinko eksikliğinin sinyalini veren belirtiler;
Çinko eksikliği tanısı için biyokimyasal göstergelerden yararlanılır. Plazma çinko seviyesi 70 mcg/dl altında, idrar çinko seviyesi 150 mcg/gün altında, saç çinko seviyesinin 80-100 mcg civarında ise çinko yetersizliği vardır. Lakin şampuan üzere eserler saçtaki çinko seviyesini etkileyebileceğinden aldatıcı olabilir.
Çinko ihtiyacı günlük ne kadardır?
İhtiyaç ölçüsü cinsiyete göre farklılık göstermektedir. Ayrıyeten beslenmeyle alınan çinkonun biyofaydalılığı da ihtiyaçta belirleyici rol oynamaktadır. Günlük çinko ihtiyacı; yetişkin bir erkek için 11 mg, yetişkin bir bayan için 8 mgdır. Bu ihtiyaç ölçüsü gebe ve emziklilik devrindeki bayanlarda artmaktadır. Ayrıyeten bitkisel yükte beslenen bireylerde de emilim daha düşük olacağından ihtiyaç artmaktadır.
Çinkonun besinsel kaynakları nelerdir, hangi besinlerde çinko bulunur?
Sağlıklı bir beden için kıymetli olan çinko gereksinimi kâfi ve istikrarlı bir beslenme ile karşılanabilir. Çinko hem bitkisel tıpkı vakitte hayvansal besinlerde bulunan bir mineraldir. En düzgün besinsel kaynakları karaciğer, kırmızı et, deniz eserleri, süt ve eserleri, yumurta, ceviz, badem, yer fıstığı, kabak çekirdeği üzere yağlı tohumlar, kuru baklagiller, bulgur, buğday, mantar, bamya, kuşkonmaz, balkabağı, sarımsak, ıspanak, bezelyedir. Lakin hayvansal kaynaklı çinkonun emilimi bitkisel kaynaklarda bulunanlara nazaran daha güzeldir. Yalnızca bitkisel beslenmede çinko emilim seviyesi %10 civarında iken karışık beslenmede bu oran %40’lara çıkmaktadır. Ayrıyeten tahıl yüklü bir beslenmede tahılların ortasında bulunan fitattan dolayı çinko emilimi olumsuz etkilenir. Kalsiyum ve çinko etkileşimi de araştırılan konulardan biridir. Kalsiyum, fitat varlığında çinko emilimini olumsuz etkilemektedir. Çok az fitat varlığında alınan kalsiyum çinko emilimini etkilememektedir. Beslenmede fazla ölçüde alınan fosfat, bakır ve demirin de çinkonun emilimini azalttığı bildirilmektedir.
Beşerler için kıymeti yakın geçmişte anlaşılan Covid19 ile çaba ettiğimiz bu günlerde ismini daha fazlaca duymaya başladığımız hatta destek olarak aldığımız bir mineral olan çinko hakkında kâfi bilgiye sahip miyiz?
Çinko insan bedeni için elzem olan ve insan organizmasının yaklaşık 300 enziminin yapısında bulunan bir mineraldir.
Çinkonun, bitki ve hayvanların gelişmesi için temel elementlerden biri olduğu epeyce uzun mühletten beri bilinmesine karşın insan için elzem bir element olduğu fakat 1960’lı senelerda kabul edilmiştir. İnsan bedeninde yaklaşık olarak 2-3 gram çinko bulunur ve bu çinko kemikler, karaciğer, pankreas, böbrek, epitel doku ve kan hücrelerindedir.
Çinkonun bedendeki fonksiyonları ve faydaları nelerdir?
Çinko insan bedeninde yaklaşık olarak 300 enzimin yapısında bulunmaktadır ve bu özelliğiyle büyümeden, üremeye; cilt sıhhatinden bedende üretim oranıma kadar fazlaca çeşitli fonksiyon ve yararı bulunmaktadır. Esas bu tesirleri şöyle sıralayabiliriz:
Yara düzgünleşmesini hızlandırır.
Çinko biroldukça sinirsel iletimde merkezi hudut sistemince kullanılmaktadır ve merkezi hudut sistemi gelişimi ve işlevleri üzerinde tesirlidir.
Soğuk algınlığına karşı hamidir.
Bağışıklık sistemini güçlendirir.
Tat ve koku almada tesirlidir.
Antioksidan tesiri bulunmaktadır.
Deri sıhhati için kıymetlidir.
Cilt sıhhatinde tesirlidir. Akne tedavisinde yardımcı olabilir.
Büyüme ve gelişmede tesirlidir.
Bilişsel fonksiyon için gereklidir.
Sindirim sisteminin nizamlı çalışması için gereklidir.
Çinko erkek üreme sistemi için hayli değerlidir. Hormon metabolizması, sperm oluşumu ve hareketinde misyonlu bir mineraldir. Çinko eksikliği testosteron düzeyinde ve sperm sayısında azalmaya niye olur. Çinko eksikliği, infertiliteye yani kısırlığa niye olabilir.
Üreme sıhhati, enzim aktivitesi, büyüme ve gelişme için gerekli olan çinkonun eksikliğinde bedende çeşitli meseleler meydana gelmektedir. İşte bize çinko eksikliğinin sinyalini veren belirtiler;
Yaraların geç güzelleşmesi
Saç dökülmesi
Tat ve koku algılamada bozukluk
İştah kaybı
Kronikleşen ishal
Kronik yorgunluk
Büyüme ve gelişmede gerilik (cücelik görülebilir)
Cinsiyet organlarının gelişmesinde gecikme
Hastalıklara dirençsiz olma
Karanlığa ahenkte azalma
Hudut ve sindirim sisteminde bozulmalar
Çinko eksikliği tanısı için biyokimyasal göstergelerden yararlanılır. Plazma çinko seviyesi 70 mcg/dl altında, idrar çinko seviyesi 150 mcg/gün altında, saç çinko seviyesinin 80-100 mcg civarında ise çinko yetersizliği vardır. Lakin şampuan üzere eserler saçtaki çinko seviyesini etkileyebileceğinden aldatıcı olabilir.
Çinko ihtiyacı günlük ne kadardır?
İhtiyaç ölçüsü cinsiyete göre farklılık göstermektedir. Ayrıyeten beslenmeyle alınan çinkonun biyofaydalılığı da ihtiyaçta belirleyici rol oynamaktadır. Günlük çinko ihtiyacı; yetişkin bir erkek için 11 mg, yetişkin bir bayan için 8 mgdır. Bu ihtiyaç ölçüsü gebe ve emziklilik devrindeki bayanlarda artmaktadır. Ayrıyeten bitkisel yükte beslenen bireylerde de emilim daha düşük olacağından ihtiyaç artmaktadır.
Çinkonun besinsel kaynakları nelerdir, hangi besinlerde çinko bulunur?
Sağlıklı bir beden için kıymetli olan çinko gereksinimi kâfi ve istikrarlı bir beslenme ile karşılanabilir. Çinko hem bitkisel tıpkı vakitte hayvansal besinlerde bulunan bir mineraldir. En düzgün besinsel kaynakları karaciğer, kırmızı et, deniz eserleri, süt ve eserleri, yumurta, ceviz, badem, yer fıstığı, kabak çekirdeği üzere yağlı tohumlar, kuru baklagiller, bulgur, buğday, mantar, bamya, kuşkonmaz, balkabağı, sarımsak, ıspanak, bezelyedir. Lakin hayvansal kaynaklı çinkonun emilimi bitkisel kaynaklarda bulunanlara nazaran daha güzeldir. Yalnızca bitkisel beslenmede çinko emilim seviyesi %10 civarında iken karışık beslenmede bu oran %40’lara çıkmaktadır. Ayrıyeten tahıl yüklü bir beslenmede tahılların ortasında bulunan fitattan dolayı çinko emilimi olumsuz etkilenir. Kalsiyum ve çinko etkileşimi de araştırılan konulardan biridir. Kalsiyum, fitat varlığında çinko emilimini olumsuz etkilemektedir. Çok az fitat varlığında alınan kalsiyum çinko emilimini etkilememektedir. Beslenmede fazla ölçüde alınan fosfat, bakır ve demirin de çinkonun emilimini azalttığı bildirilmektedir.