Gülseren ÜST POLAT – Deniz KILINÇ
Yakın vakitte yayınlanan yeni bir Birleşmiş Milletler raporuna bakılırsa, dünya nüfusunun 2030’da 8,6 milyara, 2050’de 9,8 milyara ve 2100’de 11,2 milyara ulaşması ve her yıl yaklaşık 83 milyon insanın dünya nüfusuna eklenmesi bekleniyor. Bu da dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 11’inin yiyeceğe erişimle uğraş etmesi gerçeğiyle bir arada, dünyanın daha fazla besin üretmesi gerektiği manasına geliyor. 9,8 milyar insanı beslemek için ise ortalama yüzde 50 ila yüzde 70 daha fazla yiyeceğe gereksinim olacağı söyleniyor.
Klâsik tarım uygulamaları ile nüfusu beslemek için ek tarım alanlarına gereksinim duyulacağı kesin, lakin ekin yetiştirmeye uygun olan arazinin yüzde 80’inden çoksının halihazırda kullanıldığı gerçeği, yaşanması beklenen olan besin kıtlığının üstesinden gelmek için alternatif üretim sistemlerinin uygulanmasını mecburî kılıyor.
Bunun yanında iklim krizi ve değişen hava şartları en temel ihtiyacız olan besine erişim için gitgide zorlaşıyor. Tarım alanlarındaki aşırı/eksik sulama, toprak verimsizliği ve kuraklık üzere sıkıntılar üretimi kısıtlayarak beslenmeyi de tehlikeye atıyor. Bu noktada mevcut uygulamaların yetersiz kaldığı durumda alternatif üretim biçimleri giderek daha da kıymet kazanıyor.
2050 yılına kadar nüfusun yaklaşık yüzde 70’inin kentlerde yaşayacağı öngörülüyor. bu biçimde bir gelecekte de öncelikli olarak geniş alan ve verimli toprak gerektiren klasik tarım uygulamalarının evrilmesi muhtaçlığı doğuyor. Bitki fabrikaları ise bu muhtaçlığa bir deva olarak öne çıkıyor. Bu uygulama, toprak gerektirmeden fabrikalarda üst üste koyulmuş düzeneklerde yapılan dikey tarımla hem kentlerdeki alanların verimli kullanılmasını sağlıyor birebir vakitte doğal kaynakların çok kullanılmasını önleyerek halihazırda iklim krizinden etkilenen tabiatın dolaylı olarak güzelleşmesine katkı sağlıyor.
Güç tüketimini azaltıyor
İklim değişikliği, klasik ve ağır tarım uygulamaları tarafınca körükleniyor. Çeşitli araştırmalar, etrafın korunmasına ve sera gazı emisyonlarının azaltılmasına yardımcı olmak için dünyanın etten bitki bazlı diyetlere geçmesinin yanı sıra besin idare teknolojilerini geliştirmesi ve besin israfını azaltması gerektiğini söylüyor. Bunun için mahsulleri bitki fabrikalarındaki iç yerlerde yetiştirmek, çiftçilerin su, sıcaklık ve ışık şartlarını sıkı bir biçimde denetim etmesine ve randımanı en üst seviyeye çıkarmasına imkan tanıyor. Renkli LED ışıkların kullanılması, yetiştiricilerin yaprak büyümesini teşvik etmek için mavi dalga uzunluklarını ve çiçeklenmeyi teşvik etmek için kırmızı ışığı hedeflemesini sağlıyor. LED ışıklar ayrıyeten daha verimli olmaları sebebiyle klâsik yetiştirme ışıklarından daha az ısı üretiyor ve bu niçinle güç israfını azaltıyor.
Geleceğin tarımı
Bitki fabrikalarında yapılan dikey tarım pandeminin de tesiriyle yaygınlığını artırıyor. ABD merkezli piyasa araştırma kuruluşu Allied Market Research, 2018’de 2,23 milyar dolar piyasa büyüklüğüne sahip olan dikey tarım pazarının 2026’da kıymetini neredeyse altı kat artırarak 12,77 milyar dolara taşıyabileceğini öngörüyor. Bu büyümenin kısmen organik, pestisit içermeyen besinlere olan talebin artmasıyla değil, hem de besin güvenliğini artırmak ve ithalatı kısmak isteyen ülkeler tarafınca da destekleneceği de yaygın görüşler içinde. Discovery’de yer alan bir makaleye nazaran dikey tarım kuruluşu Farm Urban kurucusu Paul Meyers, bitki fabrikalarını “geleceğin tarımı” olarak tanımlıyor ve “Bu, pestisit içermeyen ve gezegeni istikrarlı bir biçimde yok eden klâsik at ve traktör tarımından daha sürdürülebilir bir yaklaşıma geçiş” yorumunu yapıyor.
Toprakla yapılan tarıma bakılırsa yüzde 95 daha az su harcıyor
Dikey tarım uygulamalarını barındıran bitki fabrikaları, tarımı iklim değişikliğinin artan tesirlerinden koruyabilir ve üretim maliyetlerini azaltabilir ancak bu prosedürün de kendi zorlukları var. Fabrikalardaki yüksek uygulama maliyetleri bir yana, dikey tarımın karbon ayak izleri de çok yüksek. Birfazlaca durumda, dikey tarım üretim halleri, tarım alanlarında yetiştirilen ve uzak aralıklara sevk edilen eserlere nazaran sera gazı emisyonlarına katkıda bulunuyor. Fizikî olarak iklim değişikliğine karşı daha dirençli olmakla bir arada, dikey tarımın yüksek güç kullanması, şebekeye bağlı olduğu var iseyıldığında, iklimin ısınmasına katkıda bulunan sera gazı emisyonları üretmeye devam ediyor. Öte yandan klâsik tarım uygulamalarının sera gazı emisyonları daha düşük olsa da kentten uzak açık alanlarda yetiştirilen mamüllerin sevkiyatı ise tarımın yol açtığı toplam emisyonların yüzde 62’sini oluşturuyor. Toprak üzerinde yapılan klâsik tarımın bilakis bitki fabrikalarında yapılan tarımın yüzde 70 daha az su gerektirdiği ve yüzde 99’a kadar su tasarrufu sağladığı göz önüne alındığında dikey tarımın emisyonlara karşın çevreci bir uygulama olduğu görülüyor.
Koli basili riskini ortadan kaldırıyor
Bitki fabrikaları ve dikey tarımın artıları ve eksilerinin ele alındığı bir Forbes makalesinde bütün gelişen teknolojilerde olduğu üzere bu uygulamaların da bir yararı olması gerektiğine dikkat çekilirken, dikey tarımın yararını değişik bir biçimde ortaya koyduğu belirtiliyor. Son senelerda yeşil, yapraklı sebzelerden kaynaklanan koli basili salgınına değinen makalede birden fazla durumda salgının sebzelerin yıkanmasıyla alakalı olduğu ve dikey tarımın bunu ortadan kaldırdığı vurgulanıyor. Makaleye bakılırsa bitki fabrikalarının kir tutmaması ve sebzelerin yıkanmasını gerektirmemesi, besin kaynaklı hastalık salgınlarını önleyebilir. Ayrıyeten dikey tarım, azamî randıman elde edilmesine yardımcı olabilir. Bitkilerin günde sadece 10 dakika karanlığa muhtaçlığı olması sebebiyle bitki fabrikalarında gün uzunluğu ışık almak bitkilerin daha süratli büyümesini sağlar. Ayrıyeten, klâsik çiftçiler çoklukla bir defa gübre uygular, mahsulü sular ve büyümesini umarken, bitki fabrikalarında ise bitki büyümesini optimize etmek için otomasyon ayarlamaları yapılarak biroldukça kere gübre uygulanır. Ayrıyeten nem ve su tüketimi de sık sık denetim edilebilir.
Bitki fabrikalarına kurumsal dayanak artıyor
Hem global olarak tıpkı vakitte ülkemizde yeni yeni yaygınlaşan dikey tarım uygulamalarına kurumsal ilgi, hem bu alandaki teşebbüslere yapılan yatırımlar birebir vakitte şirketlerin kendi teşebbüslerini kurmalarıyla güçleniyor. Buna bir örnek de Bayer ve Singapur merkezli Temasek’ten geldi. Unfold isminde yeni bir dikey tarım teşebbüsü oluşturan Bayer ve Temasek iştiraki restoranlara, havayollarına, okullara, hastanelere, işletmelere, marketlere ve çevrimiçi dağıtım hizmetlerine taze, sürdürülebilir ve daha küçük bir ekolojik ayak izine sahip lokal eserler sağlamayı hedefl iyor. Birfazlaca Avrupalı start-up da bu yolda çeşitli adımlar atıyor. Süpermarketlerdeki mahsuller için dikey tarım sistemleri kuran Berlin merkezli Infarm, bu yıl 170 milyon dolar yatırım alırken, dikey çiftçilik SaaS tahlili geliştiren Finlandiyalı teşebbüs iFarm da 4 milyon dolarlık bir finansman elde etti. Ayrıyeten online süpermarket uygulaması Ocado yakın vakitte İngiltere’deki dikey tarım teşebbüsü Jones Food Company’deki payını artırdı. Türkiye’de ise dikey tarım teşebbüsü Vahaa, mart ayında düzenlenen tohum yatırım tipinde 14 milyon lira değerleme üzerinden yatırım aldı.
Bitki fabrikalarının faydaları
1. Kapalı alanda üretim
Işık, sıcaklık, nem, karbondoksit konsantrasyonu ve kültür çözeltisi üzere denetimli yetiştirme şartları altında toprağa muhtaçlık duymadan kapalı alanlarda bile üretim imkanı sağlar.
2. 365 gün kesintisiz verimlilik
Kurak mevsimde su zahmeti, yağışlı mevsimde ağır yağış ya da gibisi çok hava şartlarından etkilenmeden, mevsimden bağımsız 365 gün üretim sağlar.
3. Yerden tasarruf
Kentsel tarım, son senelerda çok istek goren bir kavram. Bitki fabrikaları, taze mamüllerin süratli teslimatını kolaylaştırmak için dünya çapında kalabalık ve yüksek maliyetli kentsel alanlarda mahallî besin üretimi için uygun şartları sağlar. Bitkiler, alan kullanmasını en üst seviyeye çıkarmak için bir sıra yerine yığınlar halinde yahut epey düzeyli olarak yetiştirilebilir. bu türlü daha fazla bitki üretilir ve bu teknik fazlaca daha sürdürülebilir ve uygun maliyet sağlar.
4. Topraksız üretim
Bitkiler, köklerin besin çözeltisine daldırıldığı yerlerde hidroponik olarak yetiştirilir. bu biçimdece su kaybı olmaz. Köklerin besinleri aramak ve çıkarmak zorunda olduğu toprağın tersine, bitkinin besinlerini epey az gayretle almasına müsaade verir. Bu, güçlü, organik toprak ve birinci sınıf besin hususları kullanırken bile geçerli olur. Bu süreçte köklerin harcadığı güç, vejetatif büyümeye daha âlâ harcanan güçtür. Bu niçinle hidroponik bitkiler toprakta büyümekten çok daha süratli büyür. Bu niçinle, bitki fabrikalarında hasat, klâsik tarıma bakılırsa epey daha sık yapılır. Hidroponik bitki yetiştirmenin bir diğer faydası da toprağa kıyasla bitkilerin çok ağır metallerden etkilenmemesidir.
5. Pestisit yok
Klâsik tarım kullanılarak açık havada yetiştirilen sebzelerin birçoklarına böcek ilacı püskürtülür. Bitki fabrikaları, ne organik ne de kimyasal rastgele bir pestisit kullanmaz, zira bitkiler hiç bir böceğin giremeyeceği kapalı bir ortamda yetiştirilir. Böceklerin ve kirleticilerin bitkilere ziyan vermesini önlemek için özel kıyafetlerin gerekli olduğu bitki fabrikalarına girenlere ekseriyetle katı kurallar uygulanır. bu biçimdece bitkiler, haşere saldırısından kaygı duymadan inançlı bir ortamda yaşarlar.
6. Kısa hasat müddeti
Bitkinin istediği şartlar bitki fabrikalarında bilgisayar denetimi altında oluşturulduğundan hasat müddetleri kısalıyor, bitki kalitesi artıyor.
7. Uzun raf ömrü
Bitki fabrikalarında kullanılan hijyen ve teknik gereği ilaçsız, doğal yollarla üretilen besinlerin üzerinde ziyanlı patojenlerin tesiri bulunmaz. Bu yüzden de geleneksek tarım mamüllerine bakılırsa bakılırsa bitki fabrikalarında üretilen eserler fazlaca daha uzun raf ömrüne sahiptir.
Yeni yatırımlar geliyor
Pimtaş kuruluşu olan HGT Tarım, artan taze ve organik besin talebini karşılamak için, 1 milyon metrekarelik dikey tarım fabrikası kurmayı planlıyor. Ar-Ge çalışmaları sonucunda yılda yaklaşık bin yeni eser geliştirdiklerini belirten Pimtaş İdare Heyeti Lideri Şamil Tahmaz, HGT Tarım, PİMARGE ve Gebze Teknik Üniversitesi’nin ortaklaşa yürüttüğü dikey tarım projesi kapsamında, 1 milyon metrekarelik alana kurulacak dikey tarım fabrikasının yatırım çalışmalarının devam ettiğini kaydetti. Kuracakları dikey tarım fabrikasıyla çiftçilerin böcek ilacı üzere kimyasallar kullanmadığı, zirai bilgiye muhtaçlık duymadan sağlıklı eserler yetiştirmesine imkan veren tüm süreçlerde etraf dostu üretim gerçekleştireceklerini söyleyen Tahmaz, fabrikanın yüzde 100 yerli ve ulusal imkanlarla hayata geçireceklerini belirtti. Tahmaz, “Özellikle son devirde, tüketicinin taze, organik ve sağlam besin talebi arttı. Bu yatırım yardımıyla, tüketicinin bu tavrına karşılık vererek, ülkemizin doğal kaynaklarını korurken, insanların en epeyce muhtaçlık duyduğu besin mamüllerine istedikleri vakit ulaşabilmelerine katkı sağlayacağız. Ülkemizin en hayli muhtaçlığı olan şey üretmek ve daha fazlaca üretmek” dedi
Hangi teknolojiler kullanılıyor?
Bitki fabrikalarında 3 ana disiplin var. Bunlardan birincisi bitki besleme ve dozajlama sistemi, bir oburu bitkinin fotosentezi için gereken aydınlatma sistemi, üçüncüsü ise bitkiye istediği ortamı sağlayan iklimlendirme sistemi. Bunların haricinde bitkilerin elleçlenmesi için gereken düzenek, fabrikayı izleyip yöneten elektronik sistem ve operasyonun mali olarak takip edilmesini sağlayan muhasebe modülü kullanılan öbür teknolojiler içinde. Bitki fabrikasının sağlıklı bir biçimde işlemesi tüm bu sistemlerin yanlışsız ve entegre olarak çalışmasıyla mümkün olabilir. Bilhassa büyük ölçekli bitki fabrikalarında…
Karaca: Bitki fabrikaları sürdürülebilir tarımın geleceğin
Dünyamızdaki iklim değişiklikleri, artan sıcaklık bedelleri, susuzluk, çoraklaşma, kirlenme, kimyasal kullanması üzere niçinlerle ekilebilir topraklar hem küçülüyor hem kalitesizleşiyor. Bunun yanında küresel manada nüfus artışı ve kentleşme de ekilebilir toprak alanlarını negatif manada etkiliyor. Bu da bitki fabrikaları üzere alternatif üretim biçimlerinin kıymetini artırıyor. Bitki fabrikalarını sürdürülebilir tarımın geleceği olarak tanımlayan Cantek Group İdare Konseyi Lideri Can Hakan Karaca, insanları doyurabilmek, onlara kaliteli besinler sunabilmek için farklı ve inovatif tahliller gerektiğinin altını çiziyor ve “Günümüzdeki tahlil seralar. Lakin seralarımız epey geniş tarım alanları işgal ediyor ve daima üretim sağlayamıyorlar. Bitki fabrikalarıyla dar alanlarda daima üretim yapıp standart kaliteli eserler elde edebiliyorsunuz. Ayrıyeten tabiatın tüm negatif tesirlerinden bağımsızsınız” diyor.
Önümüzdeki yıllarde bu alandaki bilinçlenmeyle birlikte otoriteler ve idarelerin bu mevzu hakkında daha fazla düşüneceğini, yatırımcıların güç, finans kaynaklarını bu alana yönlendireceklerini kaydeden Karaca, bu sayede daima, sabit fiyatlı ve ilaçsız besinin önünün açılacağını vurguluyor. “Bitki fabrikalarıyla hem Kenya’da hem İngiltere’de tıpkı vakitte kutuplarda tıpkı üretim tıpkı biçimde yapabiliyor; birebir kaliteli ve sağlıklı eseri yetiştirebiliyorsunuz” diyen Hakan Karaca, evvela sürdürülebilirlik için makul yatırım ve işletme maliyetlerine ulaşmanın fazlaca değerli olduğunu vurguluyor ve ekliyor: “Soğuk zincirde yer alan gıdayı bir ülkeden yahut bir kentten başkasına götürmenin maliyeti yarım ila bir dolar civarlarında. Bu niçinle yerinde üretim yapmak fazlaca avantaj sağlıyor. Bunun yanında üretimde dış tehdit olmadığı; bakteriyle, böcekle gayret etmek zorunda kalmadığınız için ilaç da kullanmıyorsunuz. bu biçimdelikle hem sağlıklı tıpkı vakitte ekonomik bir üretim modeline sahip oluyorsunuz.
Ayrıyeten, dünyada tarım imkânının kısıtlı olduğu yerleri, tropikal ve kutup jenerasyonlarını düşünün. Bu bölgelerde biroldukça eseri yetiştirmek susuzluk ve sıcaklık niçiniyle hayli maliyetli yahut neredeyse imkânsız oluyor. Bitki fabrikaları bu sorunu büsbütün ortadan kaldırıyor. Toplam üretim maliyetinin yüzde 50-60’ının güç kalemleri olduğunu düşünürsek, bilhassa sıcak coğrafyalarda bulunan ve gücün ucuz olduğu petrol zengini ülkeler için bitki fabrikaları eksiksiz bir tahlil. Bu ülkelerdeki idarelerin bitki fabrikalarına büyük yatırım dayanakları vereceklerinden ve bu alanda yatırımların hayli artacağından eminiz. bu biçimdelikle büyük bir bitki yetiştirme ihtilali gerçekleşecek.”
“Her bitkinin farklı ortamı olmalı”
Tabiatta her türlü bitkinin iyi-kötü yetişebileceğini fakat asıl hususun verimlilik olduğunun altını çizen Karaca, “Her bitki büyüyebilmek için farklı ihtiyaçlara muhtaçlık duyar. Ispanağı, rokayı, marulu başka kurallarda, başka şartlarda, en verimli olduğu yerlerde yetiştirmek gerekiyor. Bitki fabrikalarında da birebir durum kelam konusu. Her bitkinin farklı farklı şartlandırılacağı farklı ortamları olmalı. İklim denetimi büsbütün sizde olduğu için, bitkilere muhtaçlığı olan her şartı sağlayabiliyorsunuz. Ispanak ve marulu örnek alalım. Bu iki bitkiyi tıpkı anda yiyoruz lakin ikisi de büyüyebilmek için farklı gereksinimlere sahipler. örneğin ıspanak, marula bakılırsa daha serin bir ortamda yetiştirilmeli” diyor.
“Avrupa’nın işleyen en büyük fabrikası”
Bitki fabrikaları konusunda en deneyimli ve bilgili ülkenin Japonya olduğunu tabir eden Hakan Karaca, dünyadaki farklı uygulamalar ve Türkiye’deki durumla ilgili şu ayrıntıları aktarıyor: “Japonya’da hem mamüllerin piyasa meblağları yüksek (bir marul 5 Euro’ya alıcı bulabiliyor) tıpkı vakitte halk sağlıklı besin konusunda hayli hassas. Biz de bu şuurla dalın gurusu olan Toyoki Kozai’den 2 kez yerinde eğitim aldık. Bu alanda tüm dünyada birinciyiz. Bunun haricinde ABD ve Kanada bitki fabrikaları alanında kuvvetli ülkeler. Avrupa ülkeleri de bu alanda değerli yatırımlar yapıyorlar lakin çabucak hemen büyük çaplı endüstriyel bitki fabrikalarına sahip değiller. Bizim kendi tesislerimizdeki prototip bitki fabrikamız, Avrupa’nın işleyen en büyük fabrikası niteliğinde.
Bunların yanında deher neysel çalışmalar dünyanın her yerinde gerçekleştiriliyor. Farklı sistemlerle çalışan binlerce irili ufaklı deneme tesisinden bahsedebiliriz. Lakin piyasanın bitki fabrikalarında yetiştirilen eserlere alışması için endüstriyel tesislerin sayısının artması gerekiyor. Dünyada bu taraflı bir eğilim başladı. Bilhassa büyük sermaye kümeleri endüstriyel tarıma yatırım yapmak konusunda pek hevesliler. Bu alanda yatırımlar yeşil yapraklı eserler için başlayacak; çabucak sonrasında süratle gelişen teknolojinin gelişmesi ve çeşitlenmesiyle birlikte domates, biber, patlıcan üzere yaygın sebzelerle devam edecek.
İnsanoğlu tarıma 10.000 yıl evvel birinci vakit içinderda bu topraklarda başladı. Artık ise tarımın son teknolojisi bir daha Türkiye topraklarında gelişiyor. Lakin Türkiye’de bitki fabrikası yatırımı yapmak sıkıntı bir husus. Zira ülkede tüm bitkiler kolaylıkla yetişebiliyor ve maliyetleri ucuz. Fakat bitki fabrikalarından çıkan eserler ilaçsız, %95 daha az suyla yetişen, karbon ayak izi en az olan, %0 pestisit oranına sahip sağlıklı eserler. Üstelik her gün tıpkı kalitede ve tıpkı maliyetle üretiliyorlar. Bu şartlarda, sera mamüllerinden daha yüksek maliyetli olmaları piyasada kabul gördüğü vakit hepimiz epey daha fazla bitki fabrikası eseri tüketeceğiz.”
İkinci tesis Nijerya’da olacak
Kendi tesislerimizde yetişen eserleri piyasaya sunmak için geçen sene tüm hazırlıklarımızı tamamlamıştık. Tam bu vakitte bahtsız bir kaza yaşadık ve tüm fabrikamız yandı. Bunun üzerine kolları sıvadık ve 3 sene daha sonra gerçekleştirmeyi planladığımız ileri teknolojiye sahip fabrikayı inşa etmeye karar verdik. Bunun için kıymetli Ar-Ge yatırımları yaptık. Krizden fırsat çıkardık ve hayal ettiğimiz yeniliklerle donatılmış bir tesis hazırladık. Satış bağlantısı çalışmalarında bulunmamamıza karşın 2 yıldır bize biroldukca ülkeden talep geldi. Lakin biz geleceğe hazırlandığımız için bu talepleri beklemeye aldık. Asıl tanıtımlara tesisimiz tam manasıyla tamamlandıktan ve müşteri kabulüne hazır olduktan daha sonra başlayacağız. Bunun için önümüzde 1,5 aylık bir müddetç var. Lakin yangından hemilk evvel Nijerya’dan aldığımız bir sipariş kelam konusu. İkinci kurulumumuz Nijerya’da olacak.
Bitki elleçlemesinin otomasyonla yapıldığı tesislerde m2 fi yatları yaklaşık 1.000-2.000 Euro
Bitki fabrikalarında kıymetli olan ekim yapılan alanın m2 olarak büyüklüğü. Bitki elleçlemesinin otomasyonla yapıldığı tesislerde m2 meblağları yaklaşık 1.000-2.000 Euro içinde; manuel tesislerde ise bu sayı yaklaşık 500 ile 1.000 Euro içinde değişiyor. Bu maliyete aydınlatma, iklimlendirme, bitki besleme, tohum atma ve elleçleme de dahil. Bitki fabrikalarının maliyetleri için birinci vakit içinderda yetiştirilecek eserler, üretim kapasitesi, uygulanacak otomasyon, uzaktan idare, yapılacak ambalaj, suram yapılacak coğrafya üzere biroldukça farklı parametrenin yanlışsız tahlil edilerek belirlenmesi gerekiyor. Akabinde yapılacak ayrıntılı proje çalışmaları ile yanlışsız maliyetler ortaya çıkıyor.
Yatırımın geri dönüşü ise gelişmiş ülkelerde yaklaşık 3 ila 4 yıl civarında. Burada belirleyici olan ana kalemler güç maliyeti ve eserin piyasa satış fiyatı.
Yakın vakitte yayınlanan yeni bir Birleşmiş Milletler raporuna bakılırsa, dünya nüfusunun 2030’da 8,6 milyara, 2050’de 9,8 milyara ve 2100’de 11,2 milyara ulaşması ve her yıl yaklaşık 83 milyon insanın dünya nüfusuna eklenmesi bekleniyor. Bu da dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 11’inin yiyeceğe erişimle uğraş etmesi gerçeğiyle bir arada, dünyanın daha fazla besin üretmesi gerektiği manasına geliyor. 9,8 milyar insanı beslemek için ise ortalama yüzde 50 ila yüzde 70 daha fazla yiyeceğe gereksinim olacağı söyleniyor.
Klâsik tarım uygulamaları ile nüfusu beslemek için ek tarım alanlarına gereksinim duyulacağı kesin, lakin ekin yetiştirmeye uygun olan arazinin yüzde 80’inden çoksının halihazırda kullanıldığı gerçeği, yaşanması beklenen olan besin kıtlığının üstesinden gelmek için alternatif üretim sistemlerinin uygulanmasını mecburî kılıyor.
Bunun yanında iklim krizi ve değişen hava şartları en temel ihtiyacız olan besine erişim için gitgide zorlaşıyor. Tarım alanlarındaki aşırı/eksik sulama, toprak verimsizliği ve kuraklık üzere sıkıntılar üretimi kısıtlayarak beslenmeyi de tehlikeye atıyor. Bu noktada mevcut uygulamaların yetersiz kaldığı durumda alternatif üretim biçimleri giderek daha da kıymet kazanıyor.
2050 yılına kadar nüfusun yaklaşık yüzde 70’inin kentlerde yaşayacağı öngörülüyor. bu biçimde bir gelecekte de öncelikli olarak geniş alan ve verimli toprak gerektiren klasik tarım uygulamalarının evrilmesi muhtaçlığı doğuyor. Bitki fabrikaları ise bu muhtaçlığa bir deva olarak öne çıkıyor. Bu uygulama, toprak gerektirmeden fabrikalarda üst üste koyulmuş düzeneklerde yapılan dikey tarımla hem kentlerdeki alanların verimli kullanılmasını sağlıyor birebir vakitte doğal kaynakların çok kullanılmasını önleyerek halihazırda iklim krizinden etkilenen tabiatın dolaylı olarak güzelleşmesine katkı sağlıyor.
Güç tüketimini azaltıyor
İklim değişikliği, klasik ve ağır tarım uygulamaları tarafınca körükleniyor. Çeşitli araştırmalar, etrafın korunmasına ve sera gazı emisyonlarının azaltılmasına yardımcı olmak için dünyanın etten bitki bazlı diyetlere geçmesinin yanı sıra besin idare teknolojilerini geliştirmesi ve besin israfını azaltması gerektiğini söylüyor. Bunun için mahsulleri bitki fabrikalarındaki iç yerlerde yetiştirmek, çiftçilerin su, sıcaklık ve ışık şartlarını sıkı bir biçimde denetim etmesine ve randımanı en üst seviyeye çıkarmasına imkan tanıyor. Renkli LED ışıkların kullanılması, yetiştiricilerin yaprak büyümesini teşvik etmek için mavi dalga uzunluklarını ve çiçeklenmeyi teşvik etmek için kırmızı ışığı hedeflemesini sağlıyor. LED ışıklar ayrıyeten daha verimli olmaları sebebiyle klâsik yetiştirme ışıklarından daha az ısı üretiyor ve bu niçinle güç israfını azaltıyor.
Geleceğin tarımı
Bitki fabrikalarında yapılan dikey tarım pandeminin de tesiriyle yaygınlığını artırıyor. ABD merkezli piyasa araştırma kuruluşu Allied Market Research, 2018’de 2,23 milyar dolar piyasa büyüklüğüne sahip olan dikey tarım pazarının 2026’da kıymetini neredeyse altı kat artırarak 12,77 milyar dolara taşıyabileceğini öngörüyor. Bu büyümenin kısmen organik, pestisit içermeyen besinlere olan talebin artmasıyla değil, hem de besin güvenliğini artırmak ve ithalatı kısmak isteyen ülkeler tarafınca da destekleneceği de yaygın görüşler içinde. Discovery’de yer alan bir makaleye nazaran dikey tarım kuruluşu Farm Urban kurucusu Paul Meyers, bitki fabrikalarını “geleceğin tarımı” olarak tanımlıyor ve “Bu, pestisit içermeyen ve gezegeni istikrarlı bir biçimde yok eden klâsik at ve traktör tarımından daha sürdürülebilir bir yaklaşıma geçiş” yorumunu yapıyor.
Toprakla yapılan tarıma bakılırsa yüzde 95 daha az su harcıyor
Dikey tarım uygulamalarını barındıran bitki fabrikaları, tarımı iklim değişikliğinin artan tesirlerinden koruyabilir ve üretim maliyetlerini azaltabilir ancak bu prosedürün de kendi zorlukları var. Fabrikalardaki yüksek uygulama maliyetleri bir yana, dikey tarımın karbon ayak izleri de çok yüksek. Birfazlaca durumda, dikey tarım üretim halleri, tarım alanlarında yetiştirilen ve uzak aralıklara sevk edilen eserlere nazaran sera gazı emisyonlarına katkıda bulunuyor. Fizikî olarak iklim değişikliğine karşı daha dirençli olmakla bir arada, dikey tarımın yüksek güç kullanması, şebekeye bağlı olduğu var iseyıldığında, iklimin ısınmasına katkıda bulunan sera gazı emisyonları üretmeye devam ediyor. Öte yandan klâsik tarım uygulamalarının sera gazı emisyonları daha düşük olsa da kentten uzak açık alanlarda yetiştirilen mamüllerin sevkiyatı ise tarımın yol açtığı toplam emisyonların yüzde 62’sini oluşturuyor. Toprak üzerinde yapılan klâsik tarımın bilakis bitki fabrikalarında yapılan tarımın yüzde 70 daha az su gerektirdiği ve yüzde 99’a kadar su tasarrufu sağladığı göz önüne alındığında dikey tarımın emisyonlara karşın çevreci bir uygulama olduğu görülüyor.
Koli basili riskini ortadan kaldırıyor
Bitki fabrikaları ve dikey tarımın artıları ve eksilerinin ele alındığı bir Forbes makalesinde bütün gelişen teknolojilerde olduğu üzere bu uygulamaların da bir yararı olması gerektiğine dikkat çekilirken, dikey tarımın yararını değişik bir biçimde ortaya koyduğu belirtiliyor. Son senelerda yeşil, yapraklı sebzelerden kaynaklanan koli basili salgınına değinen makalede birden fazla durumda salgının sebzelerin yıkanmasıyla alakalı olduğu ve dikey tarımın bunu ortadan kaldırdığı vurgulanıyor. Makaleye bakılırsa bitki fabrikalarının kir tutmaması ve sebzelerin yıkanmasını gerektirmemesi, besin kaynaklı hastalık salgınlarını önleyebilir. Ayrıyeten dikey tarım, azamî randıman elde edilmesine yardımcı olabilir. Bitkilerin günde sadece 10 dakika karanlığa muhtaçlığı olması sebebiyle bitki fabrikalarında gün uzunluğu ışık almak bitkilerin daha süratli büyümesini sağlar. Ayrıyeten, klâsik çiftçiler çoklukla bir defa gübre uygular, mahsulü sular ve büyümesini umarken, bitki fabrikalarında ise bitki büyümesini optimize etmek için otomasyon ayarlamaları yapılarak biroldukça kere gübre uygulanır. Ayrıyeten nem ve su tüketimi de sık sık denetim edilebilir.
Bitki fabrikalarına kurumsal dayanak artıyor
Hem global olarak tıpkı vakitte ülkemizde yeni yeni yaygınlaşan dikey tarım uygulamalarına kurumsal ilgi, hem bu alandaki teşebbüslere yapılan yatırımlar birebir vakitte şirketlerin kendi teşebbüslerini kurmalarıyla güçleniyor. Buna bir örnek de Bayer ve Singapur merkezli Temasek’ten geldi. Unfold isminde yeni bir dikey tarım teşebbüsü oluşturan Bayer ve Temasek iştiraki restoranlara, havayollarına, okullara, hastanelere, işletmelere, marketlere ve çevrimiçi dağıtım hizmetlerine taze, sürdürülebilir ve daha küçük bir ekolojik ayak izine sahip lokal eserler sağlamayı hedefl iyor. Birfazlaca Avrupalı start-up da bu yolda çeşitli adımlar atıyor. Süpermarketlerdeki mahsuller için dikey tarım sistemleri kuran Berlin merkezli Infarm, bu yıl 170 milyon dolar yatırım alırken, dikey çiftçilik SaaS tahlili geliştiren Finlandiyalı teşebbüs iFarm da 4 milyon dolarlık bir finansman elde etti. Ayrıyeten online süpermarket uygulaması Ocado yakın vakitte İngiltere’deki dikey tarım teşebbüsü Jones Food Company’deki payını artırdı. Türkiye’de ise dikey tarım teşebbüsü Vahaa, mart ayında düzenlenen tohum yatırım tipinde 14 milyon lira değerleme üzerinden yatırım aldı.
Bitki fabrikalarının faydaları
1. Kapalı alanda üretim
Işık, sıcaklık, nem, karbondoksit konsantrasyonu ve kültür çözeltisi üzere denetimli yetiştirme şartları altında toprağa muhtaçlık duymadan kapalı alanlarda bile üretim imkanı sağlar.
2. 365 gün kesintisiz verimlilik
Kurak mevsimde su zahmeti, yağışlı mevsimde ağır yağış ya da gibisi çok hava şartlarından etkilenmeden, mevsimden bağımsız 365 gün üretim sağlar.
3. Yerden tasarruf
Kentsel tarım, son senelerda çok istek goren bir kavram. Bitki fabrikaları, taze mamüllerin süratli teslimatını kolaylaştırmak için dünya çapında kalabalık ve yüksek maliyetli kentsel alanlarda mahallî besin üretimi için uygun şartları sağlar. Bitkiler, alan kullanmasını en üst seviyeye çıkarmak için bir sıra yerine yığınlar halinde yahut epey düzeyli olarak yetiştirilebilir. bu türlü daha fazla bitki üretilir ve bu teknik fazlaca daha sürdürülebilir ve uygun maliyet sağlar.
4. Topraksız üretim
Bitkiler, köklerin besin çözeltisine daldırıldığı yerlerde hidroponik olarak yetiştirilir. bu biçimdece su kaybı olmaz. Köklerin besinleri aramak ve çıkarmak zorunda olduğu toprağın tersine, bitkinin besinlerini epey az gayretle almasına müsaade verir. Bu, güçlü, organik toprak ve birinci sınıf besin hususları kullanırken bile geçerli olur. Bu süreçte köklerin harcadığı güç, vejetatif büyümeye daha âlâ harcanan güçtür. Bu niçinle hidroponik bitkiler toprakta büyümekten çok daha süratli büyür. Bu niçinle, bitki fabrikalarında hasat, klâsik tarıma bakılırsa epey daha sık yapılır. Hidroponik bitki yetiştirmenin bir diğer faydası da toprağa kıyasla bitkilerin çok ağır metallerden etkilenmemesidir.
5. Pestisit yok
Klâsik tarım kullanılarak açık havada yetiştirilen sebzelerin birçoklarına böcek ilacı püskürtülür. Bitki fabrikaları, ne organik ne de kimyasal rastgele bir pestisit kullanmaz, zira bitkiler hiç bir böceğin giremeyeceği kapalı bir ortamda yetiştirilir. Böceklerin ve kirleticilerin bitkilere ziyan vermesini önlemek için özel kıyafetlerin gerekli olduğu bitki fabrikalarına girenlere ekseriyetle katı kurallar uygulanır. bu biçimdece bitkiler, haşere saldırısından kaygı duymadan inançlı bir ortamda yaşarlar.
6. Kısa hasat müddeti
Bitkinin istediği şartlar bitki fabrikalarında bilgisayar denetimi altında oluşturulduğundan hasat müddetleri kısalıyor, bitki kalitesi artıyor.
7. Uzun raf ömrü
Bitki fabrikalarında kullanılan hijyen ve teknik gereği ilaçsız, doğal yollarla üretilen besinlerin üzerinde ziyanlı patojenlerin tesiri bulunmaz. Bu yüzden de geleneksek tarım mamüllerine bakılırsa bakılırsa bitki fabrikalarında üretilen eserler fazlaca daha uzun raf ömrüne sahiptir.
Yeni yatırımlar geliyor
Pimtaş kuruluşu olan HGT Tarım, artan taze ve organik besin talebini karşılamak için, 1 milyon metrekarelik dikey tarım fabrikası kurmayı planlıyor. Ar-Ge çalışmaları sonucunda yılda yaklaşık bin yeni eser geliştirdiklerini belirten Pimtaş İdare Heyeti Lideri Şamil Tahmaz, HGT Tarım, PİMARGE ve Gebze Teknik Üniversitesi’nin ortaklaşa yürüttüğü dikey tarım projesi kapsamında, 1 milyon metrekarelik alana kurulacak dikey tarım fabrikasının yatırım çalışmalarının devam ettiğini kaydetti. Kuracakları dikey tarım fabrikasıyla çiftçilerin böcek ilacı üzere kimyasallar kullanmadığı, zirai bilgiye muhtaçlık duymadan sağlıklı eserler yetiştirmesine imkan veren tüm süreçlerde etraf dostu üretim gerçekleştireceklerini söyleyen Tahmaz, fabrikanın yüzde 100 yerli ve ulusal imkanlarla hayata geçireceklerini belirtti. Tahmaz, “Özellikle son devirde, tüketicinin taze, organik ve sağlam besin talebi arttı. Bu yatırım yardımıyla, tüketicinin bu tavrına karşılık vererek, ülkemizin doğal kaynaklarını korurken, insanların en epeyce muhtaçlık duyduğu besin mamüllerine istedikleri vakit ulaşabilmelerine katkı sağlayacağız. Ülkemizin en hayli muhtaçlığı olan şey üretmek ve daha fazlaca üretmek” dedi
Hangi teknolojiler kullanılıyor?
Bitki fabrikalarında 3 ana disiplin var. Bunlardan birincisi bitki besleme ve dozajlama sistemi, bir oburu bitkinin fotosentezi için gereken aydınlatma sistemi, üçüncüsü ise bitkiye istediği ortamı sağlayan iklimlendirme sistemi. Bunların haricinde bitkilerin elleçlenmesi için gereken düzenek, fabrikayı izleyip yöneten elektronik sistem ve operasyonun mali olarak takip edilmesini sağlayan muhasebe modülü kullanılan öbür teknolojiler içinde. Bitki fabrikasının sağlıklı bir biçimde işlemesi tüm bu sistemlerin yanlışsız ve entegre olarak çalışmasıyla mümkün olabilir. Bilhassa büyük ölçekli bitki fabrikalarında…
Karaca: Bitki fabrikaları sürdürülebilir tarımın geleceğin
Dünyamızdaki iklim değişiklikleri, artan sıcaklık bedelleri, susuzluk, çoraklaşma, kirlenme, kimyasal kullanması üzere niçinlerle ekilebilir topraklar hem küçülüyor hem kalitesizleşiyor. Bunun yanında küresel manada nüfus artışı ve kentleşme de ekilebilir toprak alanlarını negatif manada etkiliyor. Bu da bitki fabrikaları üzere alternatif üretim biçimlerinin kıymetini artırıyor. Bitki fabrikalarını sürdürülebilir tarımın geleceği olarak tanımlayan Cantek Group İdare Konseyi Lideri Can Hakan Karaca, insanları doyurabilmek, onlara kaliteli besinler sunabilmek için farklı ve inovatif tahliller gerektiğinin altını çiziyor ve “Günümüzdeki tahlil seralar. Lakin seralarımız epey geniş tarım alanları işgal ediyor ve daima üretim sağlayamıyorlar. Bitki fabrikalarıyla dar alanlarda daima üretim yapıp standart kaliteli eserler elde edebiliyorsunuz. Ayrıyeten tabiatın tüm negatif tesirlerinden bağımsızsınız” diyor.
Önümüzdeki yıllarde bu alandaki bilinçlenmeyle birlikte otoriteler ve idarelerin bu mevzu hakkında daha fazla düşüneceğini, yatırımcıların güç, finans kaynaklarını bu alana yönlendireceklerini kaydeden Karaca, bu sayede daima, sabit fiyatlı ve ilaçsız besinin önünün açılacağını vurguluyor. “Bitki fabrikalarıyla hem Kenya’da hem İngiltere’de tıpkı vakitte kutuplarda tıpkı üretim tıpkı biçimde yapabiliyor; birebir kaliteli ve sağlıklı eseri yetiştirebiliyorsunuz” diyen Hakan Karaca, evvela sürdürülebilirlik için makul yatırım ve işletme maliyetlerine ulaşmanın fazlaca değerli olduğunu vurguluyor ve ekliyor: “Soğuk zincirde yer alan gıdayı bir ülkeden yahut bir kentten başkasına götürmenin maliyeti yarım ila bir dolar civarlarında. Bu niçinle yerinde üretim yapmak fazlaca avantaj sağlıyor. Bunun yanında üretimde dış tehdit olmadığı; bakteriyle, böcekle gayret etmek zorunda kalmadığınız için ilaç da kullanmıyorsunuz. bu biçimdelikle hem sağlıklı tıpkı vakitte ekonomik bir üretim modeline sahip oluyorsunuz.
Ayrıyeten, dünyada tarım imkânının kısıtlı olduğu yerleri, tropikal ve kutup jenerasyonlarını düşünün. Bu bölgelerde biroldukça eseri yetiştirmek susuzluk ve sıcaklık niçiniyle hayli maliyetli yahut neredeyse imkânsız oluyor. Bitki fabrikaları bu sorunu büsbütün ortadan kaldırıyor. Toplam üretim maliyetinin yüzde 50-60’ının güç kalemleri olduğunu düşünürsek, bilhassa sıcak coğrafyalarda bulunan ve gücün ucuz olduğu petrol zengini ülkeler için bitki fabrikaları eksiksiz bir tahlil. Bu ülkelerdeki idarelerin bitki fabrikalarına büyük yatırım dayanakları vereceklerinden ve bu alanda yatırımların hayli artacağından eminiz. bu biçimdelikle büyük bir bitki yetiştirme ihtilali gerçekleşecek.”
“Her bitkinin farklı ortamı olmalı”
Tabiatta her türlü bitkinin iyi-kötü yetişebileceğini fakat asıl hususun verimlilik olduğunun altını çizen Karaca, “Her bitki büyüyebilmek için farklı ihtiyaçlara muhtaçlık duyar. Ispanağı, rokayı, marulu başka kurallarda, başka şartlarda, en verimli olduğu yerlerde yetiştirmek gerekiyor. Bitki fabrikalarında da birebir durum kelam konusu. Her bitkinin farklı farklı şartlandırılacağı farklı ortamları olmalı. İklim denetimi büsbütün sizde olduğu için, bitkilere muhtaçlığı olan her şartı sağlayabiliyorsunuz. Ispanak ve marulu örnek alalım. Bu iki bitkiyi tıpkı anda yiyoruz lakin ikisi de büyüyebilmek için farklı gereksinimlere sahipler. örneğin ıspanak, marula bakılırsa daha serin bir ortamda yetiştirilmeli” diyor.
“Avrupa’nın işleyen en büyük fabrikası”
Bitki fabrikaları konusunda en deneyimli ve bilgili ülkenin Japonya olduğunu tabir eden Hakan Karaca, dünyadaki farklı uygulamalar ve Türkiye’deki durumla ilgili şu ayrıntıları aktarıyor: “Japonya’da hem mamüllerin piyasa meblağları yüksek (bir marul 5 Euro’ya alıcı bulabiliyor) tıpkı vakitte halk sağlıklı besin konusunda hayli hassas. Biz de bu şuurla dalın gurusu olan Toyoki Kozai’den 2 kez yerinde eğitim aldık. Bu alanda tüm dünyada birinciyiz. Bunun haricinde ABD ve Kanada bitki fabrikaları alanında kuvvetli ülkeler. Avrupa ülkeleri de bu alanda değerli yatırımlar yapıyorlar lakin çabucak hemen büyük çaplı endüstriyel bitki fabrikalarına sahip değiller. Bizim kendi tesislerimizdeki prototip bitki fabrikamız, Avrupa’nın işleyen en büyük fabrikası niteliğinde.
Bunların yanında deher neysel çalışmalar dünyanın her yerinde gerçekleştiriliyor. Farklı sistemlerle çalışan binlerce irili ufaklı deneme tesisinden bahsedebiliriz. Lakin piyasanın bitki fabrikalarında yetiştirilen eserlere alışması için endüstriyel tesislerin sayısının artması gerekiyor. Dünyada bu taraflı bir eğilim başladı. Bilhassa büyük sermaye kümeleri endüstriyel tarıma yatırım yapmak konusunda pek hevesliler. Bu alanda yatırımlar yeşil yapraklı eserler için başlayacak; çabucak sonrasında süratle gelişen teknolojinin gelişmesi ve çeşitlenmesiyle birlikte domates, biber, patlıcan üzere yaygın sebzelerle devam edecek.
İnsanoğlu tarıma 10.000 yıl evvel birinci vakit içinderda bu topraklarda başladı. Artık ise tarımın son teknolojisi bir daha Türkiye topraklarında gelişiyor. Lakin Türkiye’de bitki fabrikası yatırımı yapmak sıkıntı bir husus. Zira ülkede tüm bitkiler kolaylıkla yetişebiliyor ve maliyetleri ucuz. Fakat bitki fabrikalarından çıkan eserler ilaçsız, %95 daha az suyla yetişen, karbon ayak izi en az olan, %0 pestisit oranına sahip sağlıklı eserler. Üstelik her gün tıpkı kalitede ve tıpkı maliyetle üretiliyorlar. Bu şartlarda, sera mamüllerinden daha yüksek maliyetli olmaları piyasada kabul gördüğü vakit hepimiz epey daha fazla bitki fabrikası eseri tüketeceğiz.”
İkinci tesis Nijerya’da olacak
Kendi tesislerimizde yetişen eserleri piyasaya sunmak için geçen sene tüm hazırlıklarımızı tamamlamıştık. Tam bu vakitte bahtsız bir kaza yaşadık ve tüm fabrikamız yandı. Bunun üzerine kolları sıvadık ve 3 sene daha sonra gerçekleştirmeyi planladığımız ileri teknolojiye sahip fabrikayı inşa etmeye karar verdik. Bunun için kıymetli Ar-Ge yatırımları yaptık. Krizden fırsat çıkardık ve hayal ettiğimiz yeniliklerle donatılmış bir tesis hazırladık. Satış bağlantısı çalışmalarında bulunmamamıza karşın 2 yıldır bize biroldukca ülkeden talep geldi. Lakin biz geleceğe hazırlandığımız için bu talepleri beklemeye aldık. Asıl tanıtımlara tesisimiz tam manasıyla tamamlandıktan ve müşteri kabulüne hazır olduktan daha sonra başlayacağız. Bunun için önümüzde 1,5 aylık bir müddetç var. Lakin yangından hemilk evvel Nijerya’dan aldığımız bir sipariş kelam konusu. İkinci kurulumumuz Nijerya’da olacak.
Bitki elleçlemesinin otomasyonla yapıldığı tesislerde m2 fi yatları yaklaşık 1.000-2.000 Euro
Bitki fabrikalarında kıymetli olan ekim yapılan alanın m2 olarak büyüklüğü. Bitki elleçlemesinin otomasyonla yapıldığı tesislerde m2 meblağları yaklaşık 1.000-2.000 Euro içinde; manuel tesislerde ise bu sayı yaklaşık 500 ile 1.000 Euro içinde değişiyor. Bu maliyete aydınlatma, iklimlendirme, bitki besleme, tohum atma ve elleçleme de dahil. Bitki fabrikalarının maliyetleri için birinci vakit içinderda yetiştirilecek eserler, üretim kapasitesi, uygulanacak otomasyon, uzaktan idare, yapılacak ambalaj, suram yapılacak coğrafya üzere biroldukça farklı parametrenin yanlışsız tahlil edilerek belirlenmesi gerekiyor. Akabinde yapılacak ayrıntılı proje çalışmaları ile yanlışsız maliyetler ortaya çıkıyor.
Yatırımın geri dönüşü ise gelişmiş ülkelerde yaklaşık 3 ila 4 yıl civarında. Burada belirleyici olan ana kalemler güç maliyeti ve eserin piyasa satış fiyatı.