Altınla nakış nakış işlenen sanat:Tezhip

Ideast

New member
Sözlükte “altınlamak” manasına gelen tezhîb kitap sanatlarının kıymetli bir kısmıdır. Günümüzde daha fazlaca dini bir nitelik taşıyan tezhip, kitap bezeme sanatlarına verilen genel isimdir. Tezhip sanatıyla uğraşan erkeklere müzehhip, bayanlara ise müzehhibe ismi verilmektedir.

TEZHİP NEDİR NASIL YAPILIR?

Tezhipte kullanılan motifler öbür süsleme sanatlarında görülen motiflerden daha küçük ve sadedir. Müzehhip motifini tasarlarken seçtiği modelin ana çizgilerini ve bu çizgilerin belirlediği deseni koruyarak onu tahayyül ettiği biçimde çizer. Tezhip, sık sık minyatür ile karıştırılan bir sanat koludur. Lakin minyatür de bitki, hayvan vb. tasvirlere yer verilirken; tezhip daha epey sınırların etrafının süslenilmesi için yapılmaktadır. Başta sınır sanatlarının süsleyicisi olan tezhip, günümüzde pano biçiminde de kullanılmaktadır. Tezhip birçok vakit simetrik desenlerden oluşan bir dizayna sahiptir.


TEZHİP SANATINDA HANGİ GEREÇLER KULLANILIR?


  • Altın: En önemli kullanılan gereçtir. Bugün müzehhipler altını varaklar halinde hazır elde edebilir. Altının varak haline gelebilmesi için bir grup süreçlerden geçmesi gerekir.
  • Boya: Evvelce kullanılan boyalar, kök ve toprak boyalardan hazırlanırdı. Toprak boyalar Arap zamkı ile iki mermer içinde ezilerek toz haline getirilir, içine pekmez yahut gliserin katılır ve yer üzerine fırça ile tatbik edilirdi.
  • Fırça: Bugün samur kılından hazır fırçalar kullanılmaktadır. Evvelden kullanılan fırçaların, üç aylık kedinin ensesinden yahut samurdan alındığı, ayrıyeten çulluk kuşunun ensesinden yahut kanat ucundan alınan tüyler ile yapıldığı söylenmektedir. Fırçalar, kullanıldıkları yerlere göre isimlendirilmektedir;
  1. Tahrir Fırçası, tahrir çekmek için kullanılır. Çok ince ve muazzam olmalıdır.
  2. Yer Fırçası, yerin büyüklüğüne, küçüklüğüne nazaran kalınlıkları değişmektedir.
  3. Altın Fırçası, değişik kalınlıkları olan ve altın sürmede kullanılan fırçalardır, sarı ve yeşil altın için başka ayrı fırçalar bulunmaktadır.
  • Mühre: Tezhipte altın kullanıldıktan daha sonra parlatılarak boya görünümünden çıkarılır. Bu parlatma sürecinde mühre kullanılır.
  • Kağıt: Kitap sanatlarında yazı materyali olarak kullanılan en eski kağıt, parşömendir. çabucak sonrasında papirüs görülmüş ve vakit içinde yerini yavaş yavaş kâğıda bırakmıştır.
Padişahlara, vezirlere, devlet büyüklerine, tanınmış şahıslara sunulan ya da özel kitaplar için hazırlanan her çeşit yazma kitap, bilhassa şiir kitaplarını tezhiplemek eski bir uygulamadır. Fakat tezhip en epey Kuran-ı Kerim’lerin birinci ve son sayfalarında, müddetlerin baş taraflarında kullanılmıştır. kimi vakit tezhiplenmiş öbür kitaplarda satır ortalarına, sayfa kenarlarıyla köşelerine, şiir kitaplarında mısra ya da beyit ortalarına da tezhip yapılır.(Şeyh Hamdullahın II. Bayezid için yazdığı Kurân-ı Kerim’in serlevha tezhibi)

Kuran-ı Kerim’de ayetleri ayırmak için nokta yerine geçen küçük yıldız ve çiçek biçimindeki örgeler de tezhiple yapılır. Bunların geometrik biçimli olanları mücevher nokta, altı köşelileri şeşhane nokta, beş yaprağı andıran beş köşelileri pençberg, üç köşelileri de seberg ismiyle anılır. Kuran-ı Kerim okunurken durulacak ya da secde edilecek ayetleri belirtmek için, ayet hizalarına konan gül biçimli süs de tezhibin ana örgelerindendir. Bunun da vakıf, secde, hizib, aşir, mühlet ve cüz gülü üzere çeşitleri vardır.

Türkiye’de tezhip yapılırken ekseriyetle klasik yaklaşıma ahenk sağlanmaktadır. Bu yaklaşım, tezhip tarihi boyunca kullanılan desen formlarını bozmadan fakat yenileyerek kullanılmasına dayanmaktadır. Fakat az de olsa klasik yaklaşımdan başka olarak çalışan ve değişik kompozisyonlarla kendilerine has dizaynlar yaratan tezhip sanatkarları da bulunmaktadır. Tezhip sanatı, zaman ortasında unutulmaya yüz tutmuş bir koldur, fakat son senelerda eski popülaritesini yeniden kazanmaya başlamıştır. Türkiye’de bulunan epey sayıda üniversitenin hoş sanatlar fakültesinde tezhip kısmı yer almaktadır. Burada yetenekli sanatkarlar yetiştirilmektedir.

TEZHİP SANATININ TARİHÇESİ

Tezhip sanatı, Türkler ‘in varoluşu ile bir arada birinci örneklerini vermiştir. Bu sanat kolu; Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Devleti periyotlarında de gelişerek yapılmaya devam etmiştir. Tezhip tarihli en büyük adım ise Çaldıran Savaşı’ndan daha sonra atılmıştır. Bu kapsamda Tebriz’den gelen bir tezhip ustası, sanatın Anadolu topraklarındaki gelişmenine pek dayanak olmuştur. Yasal Sultan Süleyman devri de tezhip sanatında ilerleme kaydedilen vakit içinder içindedır. Bu devirlerde; tezhipte güçlü işçilikler kullanılmış, altın bilgilerina yer verilmiş ve renk olarak da lacivert ön plana çıkarılmıştır. Yasal Sultan Süleyman Dönemi’nin iz bırakan tezhip ustaları ise Şah Kulu ve Kara Memi’dir.

Lale Devri’ne kadar kendi içerisinde gelişmeye çalışan tezhip, bu vakitte batılı motiflerin tesiri altında kalmıştır. Rokoko periyodu ismi verilen bu devranda, tezhipte yeni desenler ve motifler işlenmeye başlamıştır.

19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başı ise matbaanın gelişimiyle tezhip sanatını art plana taşıyan bir devir olarak kabul edilmektedir. Seri kitap basımları niçiniyle el yazması işlere olan talepler giderek azalmış ve tezhip sanatına muhtaçlık duyulmamaya başlamıştır. Fakat günümüzde Prof. Dr. Süheyl Ünver yardımıyla tezhip sanatı tekrar canlanmaya başlamıştır.
 
Üst