celikci
Active member
Almanya seçimleri ve Türkiye ile alakalar: Radikal bir değişiklik mi her zamanki işler mi?
Sinem Adar*
Almanya’da 26 Eylül’de gerçekleşen parlamento seçimlerinin ardından kurulacak koalisyon hükümetinin bileşenleri ülke ortasında ve haricinde meraklı bir bekleyiş konusu. Partilerin oy oranlarına ve meclisteki sandalye aritmetiğine baktığımızda üç değişik senaryo teorik olarak mümkün: Hristiyan Demokratlar ve Toplumsal Demokratların kuracağı Büyük Koalisyon, Jamaika koalisyonu olarak isimlendirilen ve Hristiyan Demokratlar, Yeşiller ve Hür Demokrat Parti’yi kapsayan koalisyon, ya da Toplumsal Demokrat Parti, Yeşiller ve Hür Demokrat Parti’den oluşan Trafik Lambası Koalisyonu. Bu senaryoların her biri teorik olarak mümkün olsa da hem aktörlerin beyanları birebir vakitte seçmenin tercihleri göz önüne alındığında mevcut durumda en mümkün seçenek Trafik Lambası hükümeti olarak görünmekte. Keza en yüksek oyu alarak seçimden birinci parti olarak çıkan Toplumsal Demokrat Parti’nin Şansölye adayı Olaf Scholz, 27 Eylül’de bir Trafik Lambası koalisyonu kurma niyetinde olduğunu deklare etti ve bu hükümetin “sosyal, ekolojik ve liberal” bir hükümet olacağını belirtti.
Önümüzdeki haftalar ve aylar partilerin koalisyon hükümeti kurma konuşmaları ve pazarlıklarına sahne olacak. Dünya genelinde katı olan her şeyin buharlaştığı bir periyotta, seçim sonuçları hem Almanya birebir vakitte Avrupa için yeni bir umut kaynağı. Pekala secim sonuçları, Türkiye’nin Almanya ve Avrupa ile münasebetleri açısından bakıldığında ne manaya geliyor? Bu yazıda en yüksek oyu alan dört partinin seçim programları çerçevesinde müsaadenizle bu soru üzerine bir fikir jimnastiği yapmak istiyorum.
PARTİLERİN SEÇİM PROGRAMLARINDA TÜRKİYE
Parti programları, Alman siyasetinde özgül bir tartıya sahip. Siyasi partiler yasası, partilerin maksat ve emellerini şeffaf olarak açıklamasını mecbur kılmakta. Her ne kadar partilerin temel siyaset programından farklı olsa da seçim kampanyası başlamadan evvel yayınlanan seçim programlarını da bu bağlamda pahalandırmak gerek. Seçim programları, partilerin iktidara gelmeleri durumunda değişik alanlarda ne yapmayı hedeflediklerinin ayrıntılı bir özeti olarak tanımlanabilir. Ve aslında kurulacak yeni koalisyon hükümetinin tapusu niteliğindeki “koalisyon sözleşmesi”’nin şekillendirilmesine giden yolda partiler içinde vuku bulacak tartışmaların ve pazarlıkların referans noktaları olarak düşünülebilir. Koalisyon kontratı ise kurulacak koalisyon hükümetinin yol planının ana çizgilerinin ayrıntılandırıldığı ve koalisyona katılan partiler üzerinde bağlayıcılığı olan bir metin.
Yeşiller, Türkiye ile ilgili taleplerin ve beklentilerin en somut ve en detaylı olarak yer aldığı seçim programına sahip. Türkiye ve Almanya içindeki bağların esaslı ve fazlaca boyutlu tarihini vurgulayarak, Türkiye’de demokratik haklar ve hukuk devletinin üstünlüğünü savunan herkesle yan yana durduklarını belirtmekteler. Bu çerçevede siyasi tutukluların derhal özgür bırakılmasını ve Kürt probleminde siyasi diyalog kanallarına geri dönülmesini talep etmekteler. Parti ayrıyeten Türkiye’nin tek taraflı (unilateral) dış siyasetini reddetmekte ve Ankara’yı fazlaca taraflı (multilateral) bir dış ve güvenlik siyaseti uygulamaya davet etmekte. Bu bağlamda Türkiye’nin NATO ortasındaki yükümlülüklerinden ve Türkiye’nin Kuzey Suriye’deki askeri operasyonlarından ayrıyeten bahsedilmiş olduğunun altını çizmekte yarar var. Ayrıyeten parti, Türkiye’nin İstanbul Sözleşmeşi’nden çekilmesini açıkça kınamakta ve bu sonucundan dönmesini talep etmekte.
Yeşiller için Türkiye’nin AB üyeliği bir politik maksat; lakin demokrasi ve hukuk devletinin inşası müzakere sürecinin yeninden canlandırılabilmesinin değişmez bir ön şartı olarak görülmekte. Hukukla bağlı olarak partinin pek keskin bir durum aldığı bir öbür alan Avrupa Birliği-Türkiye göç mutabakatı. Yeşiller, mutabakatın memleketler arası hukuk normlarına karşıt olduğu nedeni öne sürülerek çabucak sonlandırılmasını istiyor. Yeşiller’e bakılırsa Türkiye inançlı bir üçüncü ülke statüsünde değil. AB ile Türkiye içinde yapılacak yeni bir göç muahedesinin, geçmişteki muahedenin kusurlarından ders çıkarmak suretiyle bir daha dizayn edilmesi gerektiğini savunan Yeşiller, AB’nin Türkiye’ye mültecilerin entegrasyonu için gereken finansal ve lojistik takviyesi sağlaması ve Türkiye’deki mültecilerin aşikâr bir kısmını Avrupa’ya kabul etmesi gerektiğini savunuyor. Bunun karşılığında, Türkiye’nin mültecileri bir pazarlık aracına dönüştürmemesi gerektiğinin altını kalın çizgilerle çizen Yeşiller, Türkiye’yle yapılacak yeni bir göç mutabakatının mecliste tartışılması ve kabul edilmesi gerektiğini vurguluyor. Almanya’da yaşayan bireylerin Türkiye hükümeti tarafınca araçsallaştırılmaması ve baskıya natürel tutulmaması da partinin seçim programının Türkiye kısmında vurgulanan ögelerden birisi. Yeşiller, Türkiye’de insan haklarını önceleyen demokratik sivil toplum ögeleriyle birlikte çalışma ve bilhassa gençler içinde değişim programları oluşturma niyetini de seçim programlarına eklemiş.
Yeşiller’in Türkiye programının ayrıntılı haline kıyasla, Toplumsal Demokrat Parti’nin seçim programında dikkati çeken en değerli nokta, Türkiye’ye dair olan kısmın kısalığı ve bir ölçüde açık uçlu lisanı. Parti, Türkiye’nin iç ve dış siyasetindeki gelişmeleri tasayla takip ettiği notunu düşüyor ve hukuk devleti, insan hakları ve demokratik normlara riayet etmesi gerektiğinin altını çiziyor. Ek olarak, AB ve Türkiye içinde eleştirel tavır sergileyecek diyalog kanallarının ağırlaştırılmasının elzem olduğunu vurguluyor.
Hristiyan Demokratlar’a göre Türkiye Almanya için büyük stratejik ve ekonomik ehemmiyete sahip. İki ülkenin ayrıyeten toplumlar ortası temas yardımıyla de birbirine bağlı olduğunu kaydeden Hristiyan Demokratlar, Türkiye’yle bir daha yakın bir işbirliği tesis etmek istediklerini ve Türkiye’deki mevcut hükümet ile şeffaf, eleştirel ve yapan bir diyalog içine girme niyetinde olduklarını söylüyorlar. Almanya’nın hem ikili alakaların birebir vakitte Türkiye sivil toplumunda epey sesliliğin güçlendirilmesinde faal bir rol almasını istiyorlar.
Fakat parti, Türkiye’nin AB üyelik kriterlerini yerine getirmekten pek uzaklaşmış olduğunu ve AB-Türkiye bağlarının yeni bir bakış açısıyla ele alınması gerektiği görüşünde. Parti Türkiye’nin AB üyeliğine karşı olduğunu söylüyor. AB-Türkiye alakalarının bir daha yapılandırılması istikametinde atılması gereken birinci adım, Hristiyan Demokratlar’a göre ortak çıkarları tanımlamak ve bunların uygulanabilmesini mümkün kılan kontrata dayalı muahedeleri hayata geçirmek. İkinci olarak, NATO’nun kıymetlere dayalı bir kurum olduğunun ve üyelerinin insan hakları ve hukukun üstünlüğü prensibine sadık kalması gerektiğinin altını çizip, bir NATO üyesi olan Türkiye’nin ortak güvenlikle ilgili problemlerde ve güvenlik siyaseti istişarelerine dair üzerine düşen sorumlulukları yerine getirmekle yükümlü olduğunu vurgulamakta.
Muhafazakar liberal çizgideki Hür Demokrat Parti de Türkiye’nin AB adaylığının sonlandırılmasından (Erdoğan idaresindeki Türkiye Kopenhag Kriterleri’ne ahenk göstermediği için) ve AB-Türkiye alakalarının yeni bir çerçevede bir daha yapılandırılmasından yana. Türkiye’yle münasebetlerin hem Almanya tıpkı vakitte AB için özel bir rol oynadığını vurguluyor. Partiye göre hem Türkiye’ni coğrafik konumu tıpkı vakitte Avrupa’da yaşayan Türkiyeli nüfusun büyüklüğü Türkiye ile yeni bir başlangıç yapmayı mecburî kılıyor. Hür Demokrat Parti’ye bakılırsa, bu yeni başlangıç, Hristiyan Demokratlar’ın da altını kalın çizgilerle çizdiği üzere, güvenlik ve iktisat eksenli olmalı. Bir NATO üyesi olan ve AB’ye komşu olan Türkiye’nin, AB için vazgeçilmez bir ortak olduğunu düşünen Hür Demokrat Parti, transatlantik birlik ortasında tansiyonları azaltmak istikametinde uğraş sarf edeceği notunu da düşmüş. Tahminen de parti programının Türkiye’ye dair olan kısmının en değişik kısmı sonu. Parti, Erdoğan’dan daha sonra da bir Türkiye olacağını ve bugün Türkiye’yle kurulacak ekonomik, bilimsel ve toplumsal münasebetlerin gelecek için bir taban oluşturması gerektiğini savunmakta.
ALMANYA’DA YENİ KOALİSYON HÜKÜMETİ VE TÜRKİYE-AB İLGİLERİ
Her ne kadar 26 Eylül seçimleri Almanya siyaseti açısından birfazlaca prensip imza atmış ve 16 yıllık Angela Merkel liderliğinin bitiyor olması bağlamında değerli bir dönüm noktası teşkil etse de kurulacak yeni koalisyon hükümetinin Türkiye ve Almanya ilgileri üzerine kısa vadede radikal bir tesir yapması epeyce mümkün değil. Bu da Almanya dış siyasetinin hükümet değişikliklerine bağlı olarak savrulması eğiliminin az olmasıyla ilgili. Türkiye-Almanya bağlantıları özelinde değerlendirdiğimizde, ikili alakaların ana taşıyıcıları iktisat, göç mutabakatı, Türkiyeli diaspora ile demokrasi ve hukuk normlarıdır (ve alakalı olarak AB-Türkiye ilişkileri). Dış siyasette süreklilik prensibi uyarınca, hükümet değişikliklerinin ikili bağlarda bir eksen kaymasına yol açmasından çok bu dört ögenin münasebetteki yükü üzerinde bir tesiri olması kuvvetle mümkündür. Yazının geri kalan kısmında bu ögelerden iktisat, göç ve Türkiye-AB münasebetlerine değineceğim.
İKTİSAT
Partilerin seçim programlarının Türkiye’yle alakalar kısmında üstte da anlatıldığı üzere ekonomik boyutla ilgili somut siyaset teklifleri ya da durumları yok. Lakin global iklim kriziyle uğraş bağlamında hedeflenen dönüşümün ekonomik ilgiler üzerinde bir tesiri olacağını beklemek yanlış olmayacaktır. İklim krizi, seçim kampanyası sürecine damgasını vuran ana konulardan birisi idi. Çünkü, finansmanının nasıl sağlanacağı da dahil olmak üzere formül ve vakit çizelgesi konusunda ortalarında farklılıklar olsa da en yüksek oyu alan dört parti, iklim kriziyle uğraş için hidrokarbon ayak izi yüksek olan güç kaynaklarının kullanmasının terk edilmesi gerektiği üzerinde fikir birliği ortasında.
Avrupa Birliği’nin de global ısınmayı önümüzdeki periyotta programının ana ögelerinden biri yapmış olması ve bu bağlamda Yeşil Mutabakat süreciyle yalnızca Almanya’da değil Avrupa’da da başta sanayi olmak üzere biroldukça değişik alana dokunacak muazzam bir ekonomik ve toplumsal dönüşümün eşiğindeyiz. Türkiye’nin bu dönüşümden etkilenmemesi imkansız. İnanç Sak’ın kelamlarıyla “Türkiye karbonsuzlaşmadan Avrupa karbonsuzlaşamaz”. Fakat kuşkusuz bir daha de nasıl etkileneceği Türkiyeli karar alıcıların dünyayı bekleyen dönüşümün ne kadar farkında olduklarıyla ilgili. Almanya’da güç dönüşümünü programının öncül hususu yapmış yeni koalisyon hükümetinin, Avrupa Birliği ortasındaki süregiden tartışmalara ve süreçlere ivme ve dinamizm kazandıracağını var iseymak ve Türkiye’yi bir an evvel bu değişime hazırlamaya başlamak çok elzem. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın New York ziyareti sırasında Türkiye’nin Paris İklim Anlaşması’nı onaylayacağını duyurması her ne kadar geç de olsa bu doğrultuda atılmış değerli bir adım; lakin tek başına eksik kalmaya mahkum.
GÖÇ MUTABAKATI
Üstte partilerin seçim programlarının Türkiye kısımlarına ait kısımda değinildiği üzere en yüksek oyu alan partiler içinde AB-Türkiye göç mutabakatına dair bariz bir konum alan tek parti Yeşiller. Partinin mutabakatın iptalinden yana aldığı hal, aslında göç konusundaki genel durumunun doğal bir uzantısı. Yeşiller’in göç siyasetinin başlangıç noktası ve somut teklifleri, Avrupa’nın dışsallaştırma (externalization) siyasetine yönelik bir tenkit olarak da yorumlanabilir. Türkiye içerisinde son periyotta Batı’nın göçü üçüncü ülkelere delege etmek suretiyle yönetmesine yönelik tenkitler bağlamında ele alındığında, Yeşiller’in durumu AB ile Türkiye’nin göç alanındaki işbirliğinin ileride nereye evrileceği konusunda bir uzlaşı alanı açabilir. Bilhassa de Türkiye’de 2023 seçimlerinde muhtemel bir iktidar değişikliği durumunda.
Lakin olağan çabucak hemen bu senaryolar üzerinden konuşmak için erken, hele ki en yüksek oyu alan başka üç partinin AB-Türkiye göç mutakabatı ile ilgili tutumunun net olmadığı göz önünde bulundurulunca. Lakin hem Hristiyan Demokratlar’ın tıpkı vakitte Hür Demokrat Parti’nin, Türkiye ile olan bağlarda güvenlik boyutunu öne çıkarıyor olmalarından yola çıkarak Türkiye ile işbirliğinin devamından yana olmaları çok mümkün. Bu duruş her iki partinin göç problemine genel yaklaşımında ön plana çıkan güvenlikçi ve pragmatik durumla da dengeli. Öte yandan Toplumsal Demokrat Parti, Avrupa Dublin sisteminin ıslahatını ve mültecilerin Avrupa’ya kabulünde sorumluluk ile dayanışma temelli bir politikayı desteklemekte. Parti seçim programında milletlerarası hukuk normlarının ve Cenevre Konvansiyon’una sadık kalınmasının değerini de vurguluyor. Bu bağlamda partinin Türkiye ile işbirliği konusunda Yeşiller ile Hür Demokrat Parti içinde bir durum alması beklenebilir. Yani bir yandan Türkiye’yle işbirliğine memleketler arası hukuk normlarını önceleyerek devam ederken, bir yandan da Avrupa içerisinde güvenlikçi siyasetlerin ıslahatı konusunda Almanya’nın daha etkin bir tavır alması beklenen bir durum. Özetle, gerek partilerin içindeki değerli fikir ayrılıkları gerekse AB ortasında “geri dönüş” ve “dışsallaştırma” siyasetleri üstündeki fikir birliğinin “sorumluluk paylaşımı” ve “bir daha yerleştirme”’ye nazaran daha kuvvetli olduğu göz önünde bulundurulduğunda, AB ile Türkiye içindeki işbirliğinin kısa ve orta vadede öncelikli bir öge olarak kalması beklenmeli.
TÜRKİYE – AB ALAKALARI
En yüksek oyu alan dört partinin seçim programlarındaki Türkiye kısımlarına baktığımızda, Türkiye’nin AB üyeliğine dair mevcut statükonun da bilhassa kısa vadede devam edeceğini söyleyebiliriz. Lakin eş vakitli olarak, hem Yeşiller’in Türkiye’nin AB üyeliğini prensipte açıkça destekleyen tek parti olması ve Toplumsal Demokratlar’ın bu hususta net bir fikir beyan etmedikleri göz önünde bulundurulduğunda, birebir vakitte AB içerisinde Türkiye’yle alakalar özelinde süregiden ve gitgide daha baskın hale gelen kural ve normlara bağlı yeni bir çerçeveye geçiş mecburiliği tartışmaları düşünüldüğünde, Türkiye’nin AB üyelik serüveninin önümüzdeki periyotta tanınan bir başlık olmaktan uzak olduğu öngörülebilir. Fakat bir daha de söylenebilir ki Türkiye siyasetinin önümüzdeki iki sene zarfında nasıl seyredeceği, 2023 seçimlerinde mümkün bir iktidar değişikliği ve ardından demokratik karar alma süreçlerinin ve kurumlarının barışçıl inşası, epeyce güçlü olmasa da bu denklemi değiştirebilecek faktörler.
Almanya’da Yeşiller, Hür Demokratlar ve Toplumsal Demokratlar’dan oluşacak bir koalisyon hükümeti, Türkiye ile bağlarda demokratik normlar ve güvenlik işbirliği içinde bir istikrar siyaseti tesis etmeye çalışacaktır. bu biçimde bir siyaset, partilerin Türkiye’ye yaklaşımları içindeki farklılık ve arayı de yönetebilmelerinin bir ön şartı. Bunun Türkiye-AB münasebetlerinde en besbelli olarak hissedileceği yer, kural ve normlara dayalı yeni bir çerçevenin ne olacağı sorusu. İklim kriziyle çabanın merkezinde yer alan güç dönüşümü ve birlikteinde gelecek olan düzenlemelerin AB-Türkiye bağlantılarında yeni bir referans noktası teşkil edip edemeyeceği ilerleyen devrin hararetli tartışmalarından biri olabilir.
* Berlin Merkezli Uygulamali Türkiye Çalışmaları Merkezi’nde (CATS/SWP) araştırmacı.
ALINTIDIR
Sinem Adar*
Almanya’da 26 Eylül’de gerçekleşen parlamento seçimlerinin ardından kurulacak koalisyon hükümetinin bileşenleri ülke ortasında ve haricinde meraklı bir bekleyiş konusu. Partilerin oy oranlarına ve meclisteki sandalye aritmetiğine baktığımızda üç değişik senaryo teorik olarak mümkün: Hristiyan Demokratlar ve Toplumsal Demokratların kuracağı Büyük Koalisyon, Jamaika koalisyonu olarak isimlendirilen ve Hristiyan Demokratlar, Yeşiller ve Hür Demokrat Parti’yi kapsayan koalisyon, ya da Toplumsal Demokrat Parti, Yeşiller ve Hür Demokrat Parti’den oluşan Trafik Lambası Koalisyonu. Bu senaryoların her biri teorik olarak mümkün olsa da hem aktörlerin beyanları birebir vakitte seçmenin tercihleri göz önüne alındığında mevcut durumda en mümkün seçenek Trafik Lambası hükümeti olarak görünmekte. Keza en yüksek oyu alarak seçimden birinci parti olarak çıkan Toplumsal Demokrat Parti’nin Şansölye adayı Olaf Scholz, 27 Eylül’de bir Trafik Lambası koalisyonu kurma niyetinde olduğunu deklare etti ve bu hükümetin “sosyal, ekolojik ve liberal” bir hükümet olacağını belirtti.
Önümüzdeki haftalar ve aylar partilerin koalisyon hükümeti kurma konuşmaları ve pazarlıklarına sahne olacak. Dünya genelinde katı olan her şeyin buharlaştığı bir periyotta, seçim sonuçları hem Almanya birebir vakitte Avrupa için yeni bir umut kaynağı. Pekala secim sonuçları, Türkiye’nin Almanya ve Avrupa ile münasebetleri açısından bakıldığında ne manaya geliyor? Bu yazıda en yüksek oyu alan dört partinin seçim programları çerçevesinde müsaadenizle bu soru üzerine bir fikir jimnastiği yapmak istiyorum.
PARTİLERİN SEÇİM PROGRAMLARINDA TÜRKİYE
Parti programları, Alman siyasetinde özgül bir tartıya sahip. Siyasi partiler yasası, partilerin maksat ve emellerini şeffaf olarak açıklamasını mecbur kılmakta. Her ne kadar partilerin temel siyaset programından farklı olsa da seçim kampanyası başlamadan evvel yayınlanan seçim programlarını da bu bağlamda pahalandırmak gerek. Seçim programları, partilerin iktidara gelmeleri durumunda değişik alanlarda ne yapmayı hedeflediklerinin ayrıntılı bir özeti olarak tanımlanabilir. Ve aslında kurulacak yeni koalisyon hükümetinin tapusu niteliğindeki “koalisyon sözleşmesi”’nin şekillendirilmesine giden yolda partiler içinde vuku bulacak tartışmaların ve pazarlıkların referans noktaları olarak düşünülebilir. Koalisyon kontratı ise kurulacak koalisyon hükümetinin yol planının ana çizgilerinin ayrıntılandırıldığı ve koalisyona katılan partiler üzerinde bağlayıcılığı olan bir metin.
Yeşiller, Türkiye ile ilgili taleplerin ve beklentilerin en somut ve en detaylı olarak yer aldığı seçim programına sahip. Türkiye ve Almanya içindeki bağların esaslı ve fazlaca boyutlu tarihini vurgulayarak, Türkiye’de demokratik haklar ve hukuk devletinin üstünlüğünü savunan herkesle yan yana durduklarını belirtmekteler. Bu çerçevede siyasi tutukluların derhal özgür bırakılmasını ve Kürt probleminde siyasi diyalog kanallarına geri dönülmesini talep etmekteler. Parti ayrıyeten Türkiye’nin tek taraflı (unilateral) dış siyasetini reddetmekte ve Ankara’yı fazlaca taraflı (multilateral) bir dış ve güvenlik siyaseti uygulamaya davet etmekte. Bu bağlamda Türkiye’nin NATO ortasındaki yükümlülüklerinden ve Türkiye’nin Kuzey Suriye’deki askeri operasyonlarından ayrıyeten bahsedilmiş olduğunun altını çizmekte yarar var. Ayrıyeten parti, Türkiye’nin İstanbul Sözleşmeşi’nden çekilmesini açıkça kınamakta ve bu sonucundan dönmesini talep etmekte.
Yeşiller için Türkiye’nin AB üyeliği bir politik maksat; lakin demokrasi ve hukuk devletinin inşası müzakere sürecinin yeninden canlandırılabilmesinin değişmez bir ön şartı olarak görülmekte. Hukukla bağlı olarak partinin pek keskin bir durum aldığı bir öbür alan Avrupa Birliği-Türkiye göç mutabakatı. Yeşiller, mutabakatın memleketler arası hukuk normlarına karşıt olduğu nedeni öne sürülerek çabucak sonlandırılmasını istiyor. Yeşiller’e bakılırsa Türkiye inançlı bir üçüncü ülke statüsünde değil. AB ile Türkiye içinde yapılacak yeni bir göç muahedesinin, geçmişteki muahedenin kusurlarından ders çıkarmak suretiyle bir daha dizayn edilmesi gerektiğini savunan Yeşiller, AB’nin Türkiye’ye mültecilerin entegrasyonu için gereken finansal ve lojistik takviyesi sağlaması ve Türkiye’deki mültecilerin aşikâr bir kısmını Avrupa’ya kabul etmesi gerektiğini savunuyor. Bunun karşılığında, Türkiye’nin mültecileri bir pazarlık aracına dönüştürmemesi gerektiğinin altını kalın çizgilerle çizen Yeşiller, Türkiye’yle yapılacak yeni bir göç mutabakatının mecliste tartışılması ve kabul edilmesi gerektiğini vurguluyor. Almanya’da yaşayan bireylerin Türkiye hükümeti tarafınca araçsallaştırılmaması ve baskıya natürel tutulmaması da partinin seçim programının Türkiye kısmında vurgulanan ögelerden birisi. Yeşiller, Türkiye’de insan haklarını önceleyen demokratik sivil toplum ögeleriyle birlikte çalışma ve bilhassa gençler içinde değişim programları oluşturma niyetini de seçim programlarına eklemiş.
Yeşiller’in Türkiye programının ayrıntılı haline kıyasla, Toplumsal Demokrat Parti’nin seçim programında dikkati çeken en değerli nokta, Türkiye’ye dair olan kısmın kısalığı ve bir ölçüde açık uçlu lisanı. Parti, Türkiye’nin iç ve dış siyasetindeki gelişmeleri tasayla takip ettiği notunu düşüyor ve hukuk devleti, insan hakları ve demokratik normlara riayet etmesi gerektiğinin altını çiziyor. Ek olarak, AB ve Türkiye içinde eleştirel tavır sergileyecek diyalog kanallarının ağırlaştırılmasının elzem olduğunu vurguluyor.
Hristiyan Demokratlar’a göre Türkiye Almanya için büyük stratejik ve ekonomik ehemmiyete sahip. İki ülkenin ayrıyeten toplumlar ortası temas yardımıyla de birbirine bağlı olduğunu kaydeden Hristiyan Demokratlar, Türkiye’yle bir daha yakın bir işbirliği tesis etmek istediklerini ve Türkiye’deki mevcut hükümet ile şeffaf, eleştirel ve yapan bir diyalog içine girme niyetinde olduklarını söylüyorlar. Almanya’nın hem ikili alakaların birebir vakitte Türkiye sivil toplumunda epey sesliliğin güçlendirilmesinde faal bir rol almasını istiyorlar.
Fakat parti, Türkiye’nin AB üyelik kriterlerini yerine getirmekten pek uzaklaşmış olduğunu ve AB-Türkiye bağlarının yeni bir bakış açısıyla ele alınması gerektiği görüşünde. Parti Türkiye’nin AB üyeliğine karşı olduğunu söylüyor. AB-Türkiye alakalarının bir daha yapılandırılması istikametinde atılması gereken birinci adım, Hristiyan Demokratlar’a göre ortak çıkarları tanımlamak ve bunların uygulanabilmesini mümkün kılan kontrata dayalı muahedeleri hayata geçirmek. İkinci olarak, NATO’nun kıymetlere dayalı bir kurum olduğunun ve üyelerinin insan hakları ve hukukun üstünlüğü prensibine sadık kalması gerektiğinin altını çizip, bir NATO üyesi olan Türkiye’nin ortak güvenlikle ilgili problemlerde ve güvenlik siyaseti istişarelerine dair üzerine düşen sorumlulukları yerine getirmekle yükümlü olduğunu vurgulamakta.
Muhafazakar liberal çizgideki Hür Demokrat Parti de Türkiye’nin AB adaylığının sonlandırılmasından (Erdoğan idaresindeki Türkiye Kopenhag Kriterleri’ne ahenk göstermediği için) ve AB-Türkiye alakalarının yeni bir çerçevede bir daha yapılandırılmasından yana. Türkiye’yle münasebetlerin hem Almanya tıpkı vakitte AB için özel bir rol oynadığını vurguluyor. Partiye göre hem Türkiye’ni coğrafik konumu tıpkı vakitte Avrupa’da yaşayan Türkiyeli nüfusun büyüklüğü Türkiye ile yeni bir başlangıç yapmayı mecburî kılıyor. Hür Demokrat Parti’ye bakılırsa, bu yeni başlangıç, Hristiyan Demokratlar’ın da altını kalın çizgilerle çizdiği üzere, güvenlik ve iktisat eksenli olmalı. Bir NATO üyesi olan ve AB’ye komşu olan Türkiye’nin, AB için vazgeçilmez bir ortak olduğunu düşünen Hür Demokrat Parti, transatlantik birlik ortasında tansiyonları azaltmak istikametinde uğraş sarf edeceği notunu da düşmüş. Tahminen de parti programının Türkiye’ye dair olan kısmının en değişik kısmı sonu. Parti, Erdoğan’dan daha sonra da bir Türkiye olacağını ve bugün Türkiye’yle kurulacak ekonomik, bilimsel ve toplumsal münasebetlerin gelecek için bir taban oluşturması gerektiğini savunmakta.
ALMANYA’DA YENİ KOALİSYON HÜKÜMETİ VE TÜRKİYE-AB İLGİLERİ
Her ne kadar 26 Eylül seçimleri Almanya siyaseti açısından birfazlaca prensip imza atmış ve 16 yıllık Angela Merkel liderliğinin bitiyor olması bağlamında değerli bir dönüm noktası teşkil etse de kurulacak yeni koalisyon hükümetinin Türkiye ve Almanya ilgileri üzerine kısa vadede radikal bir tesir yapması epeyce mümkün değil. Bu da Almanya dış siyasetinin hükümet değişikliklerine bağlı olarak savrulması eğiliminin az olmasıyla ilgili. Türkiye-Almanya bağlantıları özelinde değerlendirdiğimizde, ikili alakaların ana taşıyıcıları iktisat, göç mutabakatı, Türkiyeli diaspora ile demokrasi ve hukuk normlarıdır (ve alakalı olarak AB-Türkiye ilişkileri). Dış siyasette süreklilik prensibi uyarınca, hükümet değişikliklerinin ikili bağlarda bir eksen kaymasına yol açmasından çok bu dört ögenin münasebetteki yükü üzerinde bir tesiri olması kuvvetle mümkündür. Yazının geri kalan kısmında bu ögelerden iktisat, göç ve Türkiye-AB münasebetlerine değineceğim.
İKTİSAT
Partilerin seçim programlarının Türkiye’yle alakalar kısmında üstte da anlatıldığı üzere ekonomik boyutla ilgili somut siyaset teklifleri ya da durumları yok. Lakin global iklim kriziyle uğraş bağlamında hedeflenen dönüşümün ekonomik ilgiler üzerinde bir tesiri olacağını beklemek yanlış olmayacaktır. İklim krizi, seçim kampanyası sürecine damgasını vuran ana konulardan birisi idi. Çünkü, finansmanının nasıl sağlanacağı da dahil olmak üzere formül ve vakit çizelgesi konusunda ortalarında farklılıklar olsa da en yüksek oyu alan dört parti, iklim kriziyle uğraş için hidrokarbon ayak izi yüksek olan güç kaynaklarının kullanmasının terk edilmesi gerektiği üzerinde fikir birliği ortasında.
Avrupa Birliği’nin de global ısınmayı önümüzdeki periyotta programının ana ögelerinden biri yapmış olması ve bu bağlamda Yeşil Mutabakat süreciyle yalnızca Almanya’da değil Avrupa’da da başta sanayi olmak üzere biroldukça değişik alana dokunacak muazzam bir ekonomik ve toplumsal dönüşümün eşiğindeyiz. Türkiye’nin bu dönüşümden etkilenmemesi imkansız. İnanç Sak’ın kelamlarıyla “Türkiye karbonsuzlaşmadan Avrupa karbonsuzlaşamaz”. Fakat kuşkusuz bir daha de nasıl etkileneceği Türkiyeli karar alıcıların dünyayı bekleyen dönüşümün ne kadar farkında olduklarıyla ilgili. Almanya’da güç dönüşümünü programının öncül hususu yapmış yeni koalisyon hükümetinin, Avrupa Birliği ortasındaki süregiden tartışmalara ve süreçlere ivme ve dinamizm kazandıracağını var iseymak ve Türkiye’yi bir an evvel bu değişime hazırlamaya başlamak çok elzem. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın New York ziyareti sırasında Türkiye’nin Paris İklim Anlaşması’nı onaylayacağını duyurması her ne kadar geç de olsa bu doğrultuda atılmış değerli bir adım; lakin tek başına eksik kalmaya mahkum.
GÖÇ MUTABAKATI
Üstte partilerin seçim programlarının Türkiye kısımlarına ait kısımda değinildiği üzere en yüksek oyu alan partiler içinde AB-Türkiye göç mutabakatına dair bariz bir konum alan tek parti Yeşiller. Partinin mutabakatın iptalinden yana aldığı hal, aslında göç konusundaki genel durumunun doğal bir uzantısı. Yeşiller’in göç siyasetinin başlangıç noktası ve somut teklifleri, Avrupa’nın dışsallaştırma (externalization) siyasetine yönelik bir tenkit olarak da yorumlanabilir. Türkiye içerisinde son periyotta Batı’nın göçü üçüncü ülkelere delege etmek suretiyle yönetmesine yönelik tenkitler bağlamında ele alındığında, Yeşiller’in durumu AB ile Türkiye’nin göç alanındaki işbirliğinin ileride nereye evrileceği konusunda bir uzlaşı alanı açabilir. Bilhassa de Türkiye’de 2023 seçimlerinde muhtemel bir iktidar değişikliği durumunda.
Lakin olağan çabucak hemen bu senaryolar üzerinden konuşmak için erken, hele ki en yüksek oyu alan başka üç partinin AB-Türkiye göç mutakabatı ile ilgili tutumunun net olmadığı göz önünde bulundurulunca. Lakin hem Hristiyan Demokratlar’ın tıpkı vakitte Hür Demokrat Parti’nin, Türkiye ile olan bağlarda güvenlik boyutunu öne çıkarıyor olmalarından yola çıkarak Türkiye ile işbirliğinin devamından yana olmaları çok mümkün. Bu duruş her iki partinin göç problemine genel yaklaşımında ön plana çıkan güvenlikçi ve pragmatik durumla da dengeli. Öte yandan Toplumsal Demokrat Parti, Avrupa Dublin sisteminin ıslahatını ve mültecilerin Avrupa’ya kabulünde sorumluluk ile dayanışma temelli bir politikayı desteklemekte. Parti seçim programında milletlerarası hukuk normlarının ve Cenevre Konvansiyon’una sadık kalınmasının değerini de vurguluyor. Bu bağlamda partinin Türkiye ile işbirliği konusunda Yeşiller ile Hür Demokrat Parti içinde bir durum alması beklenebilir. Yani bir yandan Türkiye’yle işbirliğine memleketler arası hukuk normlarını önceleyerek devam ederken, bir yandan da Avrupa içerisinde güvenlikçi siyasetlerin ıslahatı konusunda Almanya’nın daha etkin bir tavır alması beklenen bir durum. Özetle, gerek partilerin içindeki değerli fikir ayrılıkları gerekse AB ortasında “geri dönüş” ve “dışsallaştırma” siyasetleri üstündeki fikir birliğinin “sorumluluk paylaşımı” ve “bir daha yerleştirme”’ye nazaran daha kuvvetli olduğu göz önünde bulundurulduğunda, AB ile Türkiye içindeki işbirliğinin kısa ve orta vadede öncelikli bir öge olarak kalması beklenmeli.
TÜRKİYE – AB ALAKALARI
En yüksek oyu alan dört partinin seçim programlarındaki Türkiye kısımlarına baktığımızda, Türkiye’nin AB üyeliğine dair mevcut statükonun da bilhassa kısa vadede devam edeceğini söyleyebiliriz. Lakin eş vakitli olarak, hem Yeşiller’in Türkiye’nin AB üyeliğini prensipte açıkça destekleyen tek parti olması ve Toplumsal Demokratlar’ın bu hususta net bir fikir beyan etmedikleri göz önünde bulundurulduğunda, birebir vakitte AB içerisinde Türkiye’yle alakalar özelinde süregiden ve gitgide daha baskın hale gelen kural ve normlara bağlı yeni bir çerçeveye geçiş mecburiliği tartışmaları düşünüldüğünde, Türkiye’nin AB üyelik serüveninin önümüzdeki periyotta tanınan bir başlık olmaktan uzak olduğu öngörülebilir. Fakat bir daha de söylenebilir ki Türkiye siyasetinin önümüzdeki iki sene zarfında nasıl seyredeceği, 2023 seçimlerinde mümkün bir iktidar değişikliği ve ardından demokratik karar alma süreçlerinin ve kurumlarının barışçıl inşası, epeyce güçlü olmasa da bu denklemi değiştirebilecek faktörler.
Almanya’da Yeşiller, Hür Demokratlar ve Toplumsal Demokratlar’dan oluşacak bir koalisyon hükümeti, Türkiye ile bağlarda demokratik normlar ve güvenlik işbirliği içinde bir istikrar siyaseti tesis etmeye çalışacaktır. bu biçimde bir siyaset, partilerin Türkiye’ye yaklaşımları içindeki farklılık ve arayı de yönetebilmelerinin bir ön şartı. Bunun Türkiye-AB münasebetlerinde en besbelli olarak hissedileceği yer, kural ve normlara dayalı yeni bir çerçevenin ne olacağı sorusu. İklim kriziyle çabanın merkezinde yer alan güç dönüşümü ve birlikteinde gelecek olan düzenlemelerin AB-Türkiye bağlantılarında yeni bir referans noktası teşkil edip edemeyeceği ilerleyen devrin hararetli tartışmalarından biri olabilir.
* Berlin Merkezli Uygulamali Türkiye Çalışmaları Merkezi’nde (CATS/SWP) araştırmacı.
ALINTIDIR