ahmetbeyler
Active member
On iki yıl evvel, 2010’da, kimi ABD Think Tank’ları tartışıyordu bunu. “Etnik bölgelere ayrılsa daha mı yeterli olur Afganistan” diye. Konuşanların hepsi de kelamım ona Afganistan uzmanıydı. The Atlantic mecmuasında yayınlanmıştı bu tartışmalar. *ABD’nin eski Hindistan Büyükelçisi Robert Blackwill, “bu tıp bir fiili bölünme, ABD için hayal edilebilecek en düzgün sonuç değil, fakat artık Washington’un elde edebileceği, yaşamsal kıymetteki çıkarlarla da ABD iç siyaseti ile de dengeli bir sonuç” diyordu mesela.
Zata bakılırsa Taliban bu sonları kabul etmeyip ülkeyi büsbütün kendisi yönetmek isteyebilirmiş lakin ABD ile müttefik orduların yanı sıra “yetenekleri gitgide artan Afgan ordusu” bunu engellermiş. Bu öngörünün yanlışsız çıkmadığı Afganistan’ın Taliban’ın eline verilmesiyle görüldü.
Fiili bölünme değilse de bu bölgelere daha fazla özerklik verilmesini savunanlar da vardı alışılmış. “Afganistan’daki merkezi demokrasi denemesi başarısız olduğu için ülke aslına bakarsan bölünmeye gerçek gidiyor” diyorlardı bu biçimde düşünenler. Bir de “merkezi idarenin Afganistan’daki güç dağılımıyla da mahallî meşruiyet kavramlarıyla da uyuşmayışından dolayı” olağan.
Zapt edemedikleri bölgeleri, “böl”, “parçala”yla ele geçirmek emperyal güçlerin bilinen taktiği. İngilizler bu taktiğin her ikisini de alt kıtada uygulamış, sonuçları müthiş olmuştu bunun. Lakin ülkeyi bu “uzmanlardan” daha âlâ bilen, gerçekçi düşünenler de var. Bunlardan biri, Afganistan asıllı Hint gazeteci Nitin Pai. “Etnik heterojenliğe, yabancı istilalara, İslami köktenciliğin yükselişine, Afgan devletinin zayıflığına karşın, Afganistan halkının kuvvetli bir ulus olma duygusu var. ötürüsıyla ülkeyi bölmenin cazip tarafları olsa da jeopolitik stratejistlere nazaran Afgan halkının bu biçimde bir projeyi onaylaması pek muhtemel değil” diyor. elbette Pai benden âlâ bilir fakat yeterli, berbat ülkenin yapısından haberdar biri olarak Afganların “uluslaşma” eğiliminde olduğu savına katıldığımı söyleyemem. Lakin Afgan halkının ülkenin bölünmesini kabul etmeyeceğine inanırım ben de. niçinlerden biri şu; bölünme ülkenin mesela güneyinde yaşayan Peştun olmayan bölümleri Peştunların insafına bırakmış olacak. Bunu Peştun olmayan o bölümlerin kabul etmesine imkan yok.
Afganistan Parçalanacak mı?
Bunlar 12 yıl evvel konuşulmuş uğursuz “mevzular”dı. Artık gelinen noktada, Afganistan’ın “bölünmediği” ortada. Bunun nasyonalsosyalist mollanın sandığı/iddia ettiği üzere Taliban’ın “antiemperyalist/ulusçu” olmasıyla ilgisi yok. Bölgede tesirli Rusya, Çin parçalanmaya mahzur. Lakin onların da mani olamayacağı bir parçalanma olacaksa bunu Taliban yapabilir fakat. Zira Peştunların liderliğindeki Taliban tüm gücü merkezileştirerek Afganistan’ın kırılgan “beraber yaşama” mukavelesini ihlal ediyor. Az evvel “Peştun olmayanları Peştunluların insafına bırakacağı için bölünme zor” olur manasında bir kelam ettim. Lakin Taliban’ın bugün Peştun olmayanlara yönelik ayrımcı tavrı “zor” gördüğüm bölünmeye yol açabilir.
Peştun aşiretinden çok çekti ülke. Baskıcı, birden fazla vakit kanlıydı bu topluluk. 1890’larda Abdurrahman Han, Demir Buyruk idarelerinde ülkedeki Hazaralar’a neredeyse soykırım yaptılar. Hazaralar’a karşı yürütülen savaş, Nuristanlıları İslam’a girmeye zorlayınca ülkenin kültürel mirasının değerli bir kısmı silinmiş, kuzeydeki Tacikler ile Özbeklerin verimli topraklarına el konularak Peştun aşiretlerine dağıtılmıştır. Sovyetler 1979’da periyodun solcu
Sovyetler Birliği yıkmıştı
Afgan hükümetinin daveti üzerine girdiği Afganistan’da Peştun egemenliğindeki bu tertibi parçalamıştı. Periyodun Afganistan Cumhurbaşkanı Babrak Karmal’ın övgüyü hak eden tavırlarından biri de bunu sağlamasıdır. Sovyetler Şubat 1989’da geri çekildiğinde, kurdukları Peştun tersi sistem de çöktü haliyle. daha sonrası acımasız bir iç savaştır. Akabinde 1996’dan 2001’e kadar süren beş yıllık Taliban idaresi geldi. Bu Peştunların bir daha hükümran güç olarak dönmeleri demek. Sert idareleriyle ülkedeki başka etnik kümelerle muhalifleri bastırdılar. Bu niçinle, ülkenin biroldukça yerinde Taliban’a karşı direniş son derece şiddetliydi. 11 Eylül hücumları Amerikan müdahalesine yol açtı, malum.
Taliban’ın geçen Ağustos ayında Kabil’e dönüşü 2001 daha sonrası Amerikan takviyeli anayasal sistemi bitmiş oldurdi olağan olarak lakin bugün ülkede müthiş bir kaos var. Fanatik Peştun din adamları Afganistan’ın toplumsal, politik, ekonomik ömrünün her alanında hâkim. Kültürel, siyasal çeşitliliğin düşmanı durumundalar. Bakmayın kimi gafillerin Taliban övgüsüne. Fetihle ülkeyi ele geçirdiler, kazandıkları bir seçim yok, ülkeyi yönetemedikleri de ortada.
“bu biçimde ABD ile ortaklarının çekilmesi berbat mü oldu?” diyene ağır konuşurum. O denli dediğim yok. bir daha bir emperyal ya da bölgesel gücün direkt müdahalesiyle değil tüm etnik kümelerin yer aldığı geniş tabanı bir idareyle bölünmenin önüne geçilebilir. Ülke üzerinde faal bölgesel aktörlerin Taliban’ın Tacikler, Özbekler, Hazaralar, Türkmenler üzere Peştun olmayan etnik kümeleri eritmesine mani olmaları gerek.
Federal bir idare tahlil olabilir
Bu kümeler karar alma süreçlerinin haricinde tutuluyor daima. Hal bu biçimde olunca, Taliban’la baş başa kalan bu etnik kümeler artık ortak bir Afgan Devleti fikrinden uzaklaşıyor. Artık/şimdi kendi yazgılarını denetim etmek istiyorlar. Ülkenin büsbütün parçalanmasını önleyecek tek yol tahminen de bölgelerin kuvvetli temsil edildiği federal bir siyasi sistem olabilir. Zira Taliban’ın tek taraflı olarak merkezi bir idare oluşturması prensibin parçalanmasını hızlandıracak. Bu yıllardır söylenen “bölgenin ateşe atılacağı” öngörüsünü bu sefer son olarak gerçeğe dönüştürebilir.
ABD’ye bir daha müdahale fırsatı vermeden, bölgedeki ABD zıddı güçler ile Rusya, Çin, Pakistan üzere ülkeler Taliban’ı başka etnik kümelerle geniş bir ortak hükümet kurmaya ikna etmeli.
Yoksa ABD Think Tank’larının 12 yıl evvel konuştuğu parçalanma Taliban eliyle gelecek.
Olağan ki yanılmayı epey isterim.
*Bkz.https://www-theatlantic-com.translate.goog/international/archive/2010/08/should-afghanistan-be-broken-into-smaller- countries/344543/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=tr&_x_tr_hl=tr&_x_tr_pto=op,sc
Zata bakılırsa Taliban bu sonları kabul etmeyip ülkeyi büsbütün kendisi yönetmek isteyebilirmiş lakin ABD ile müttefik orduların yanı sıra “yetenekleri gitgide artan Afgan ordusu” bunu engellermiş. Bu öngörünün yanlışsız çıkmadığı Afganistan’ın Taliban’ın eline verilmesiyle görüldü.
Fiili bölünme değilse de bu bölgelere daha fazla özerklik verilmesini savunanlar da vardı alışılmış. “Afganistan’daki merkezi demokrasi denemesi başarısız olduğu için ülke aslına bakarsan bölünmeye gerçek gidiyor” diyorlardı bu biçimde düşünenler. Bir de “merkezi idarenin Afganistan’daki güç dağılımıyla da mahallî meşruiyet kavramlarıyla da uyuşmayışından dolayı” olağan.
Zapt edemedikleri bölgeleri, “böl”, “parçala”yla ele geçirmek emperyal güçlerin bilinen taktiği. İngilizler bu taktiğin her ikisini de alt kıtada uygulamış, sonuçları müthiş olmuştu bunun. Lakin ülkeyi bu “uzmanlardan” daha âlâ bilen, gerçekçi düşünenler de var. Bunlardan biri, Afganistan asıllı Hint gazeteci Nitin Pai. “Etnik heterojenliğe, yabancı istilalara, İslami köktenciliğin yükselişine, Afgan devletinin zayıflığına karşın, Afganistan halkının kuvvetli bir ulus olma duygusu var. ötürüsıyla ülkeyi bölmenin cazip tarafları olsa da jeopolitik stratejistlere nazaran Afgan halkının bu biçimde bir projeyi onaylaması pek muhtemel değil” diyor. elbette Pai benden âlâ bilir fakat yeterli, berbat ülkenin yapısından haberdar biri olarak Afganların “uluslaşma” eğiliminde olduğu savına katıldığımı söyleyemem. Lakin Afgan halkının ülkenin bölünmesini kabul etmeyeceğine inanırım ben de. niçinlerden biri şu; bölünme ülkenin mesela güneyinde yaşayan Peştun olmayan bölümleri Peştunların insafına bırakmış olacak. Bunu Peştun olmayan o bölümlerin kabul etmesine imkan yok.
Afganistan Parçalanacak mı?
Bunlar 12 yıl evvel konuşulmuş uğursuz “mevzular”dı. Artık gelinen noktada, Afganistan’ın “bölünmediği” ortada. Bunun nasyonalsosyalist mollanın sandığı/iddia ettiği üzere Taliban’ın “antiemperyalist/ulusçu” olmasıyla ilgisi yok. Bölgede tesirli Rusya, Çin parçalanmaya mahzur. Lakin onların da mani olamayacağı bir parçalanma olacaksa bunu Taliban yapabilir fakat. Zira Peştunların liderliğindeki Taliban tüm gücü merkezileştirerek Afganistan’ın kırılgan “beraber yaşama” mukavelesini ihlal ediyor. Az evvel “Peştun olmayanları Peştunluların insafına bırakacağı için bölünme zor” olur manasında bir kelam ettim. Lakin Taliban’ın bugün Peştun olmayanlara yönelik ayrımcı tavrı “zor” gördüğüm bölünmeye yol açabilir.
Peştun aşiretinden çok çekti ülke. Baskıcı, birden fazla vakit kanlıydı bu topluluk. 1890’larda Abdurrahman Han, Demir Buyruk idarelerinde ülkedeki Hazaralar’a neredeyse soykırım yaptılar. Hazaralar’a karşı yürütülen savaş, Nuristanlıları İslam’a girmeye zorlayınca ülkenin kültürel mirasının değerli bir kısmı silinmiş, kuzeydeki Tacikler ile Özbeklerin verimli topraklarına el konularak Peştun aşiretlerine dağıtılmıştır. Sovyetler 1979’da periyodun solcu
Sovyetler Birliği yıkmıştı
Afgan hükümetinin daveti üzerine girdiği Afganistan’da Peştun egemenliğindeki bu tertibi parçalamıştı. Periyodun Afganistan Cumhurbaşkanı Babrak Karmal’ın övgüyü hak eden tavırlarından biri de bunu sağlamasıdır. Sovyetler Şubat 1989’da geri çekildiğinde, kurdukları Peştun tersi sistem de çöktü haliyle. daha sonrası acımasız bir iç savaştır. Akabinde 1996’dan 2001’e kadar süren beş yıllık Taliban idaresi geldi. Bu Peştunların bir daha hükümran güç olarak dönmeleri demek. Sert idareleriyle ülkedeki başka etnik kümelerle muhalifleri bastırdılar. Bu niçinle, ülkenin biroldukça yerinde Taliban’a karşı direniş son derece şiddetliydi. 11 Eylül hücumları Amerikan müdahalesine yol açtı, malum.
Taliban’ın geçen Ağustos ayında Kabil’e dönüşü 2001 daha sonrası Amerikan takviyeli anayasal sistemi bitmiş oldurdi olağan olarak lakin bugün ülkede müthiş bir kaos var. Fanatik Peştun din adamları Afganistan’ın toplumsal, politik, ekonomik ömrünün her alanında hâkim. Kültürel, siyasal çeşitliliğin düşmanı durumundalar. Bakmayın kimi gafillerin Taliban övgüsüne. Fetihle ülkeyi ele geçirdiler, kazandıkları bir seçim yok, ülkeyi yönetemedikleri de ortada.
“bu biçimde ABD ile ortaklarının çekilmesi berbat mü oldu?” diyene ağır konuşurum. O denli dediğim yok. bir daha bir emperyal ya da bölgesel gücün direkt müdahalesiyle değil tüm etnik kümelerin yer aldığı geniş tabanı bir idareyle bölünmenin önüne geçilebilir. Ülke üzerinde faal bölgesel aktörlerin Taliban’ın Tacikler, Özbekler, Hazaralar, Türkmenler üzere Peştun olmayan etnik kümeleri eritmesine mani olmaları gerek.
Federal bir idare tahlil olabilir
Bu kümeler karar alma süreçlerinin haricinde tutuluyor daima. Hal bu biçimde olunca, Taliban’la baş başa kalan bu etnik kümeler artık ortak bir Afgan Devleti fikrinden uzaklaşıyor. Artık/şimdi kendi yazgılarını denetim etmek istiyorlar. Ülkenin büsbütün parçalanmasını önleyecek tek yol tahminen de bölgelerin kuvvetli temsil edildiği federal bir siyasi sistem olabilir. Zira Taliban’ın tek taraflı olarak merkezi bir idare oluşturması prensibin parçalanmasını hızlandıracak. Bu yıllardır söylenen “bölgenin ateşe atılacağı” öngörüsünü bu sefer son olarak gerçeğe dönüştürebilir.
ABD’ye bir daha müdahale fırsatı vermeden, bölgedeki ABD zıddı güçler ile Rusya, Çin, Pakistan üzere ülkeler Taliban’ı başka etnik kümelerle geniş bir ortak hükümet kurmaya ikna etmeli.
Yoksa ABD Think Tank’larının 12 yıl evvel konuştuğu parçalanma Taliban eliyle gelecek.
Olağan ki yanılmayı epey isterim.
*Bkz.https://www-theatlantic-com.translate.goog/international/archive/2010/08/should-afghanistan-be-broken-into-smaller- countries/344543/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=tr&_x_tr_hl=tr&_x_tr_pto=op,sc